«نعنا» در برخی از کتابهای طب سنتی با نامهای «نعناع» و «نعنع» نام برده شده است. به فرانسوی Menthe و به انگلیسی Mint نامیده میشود. گیاهی است از خانوادهٔ Labiatae دارای گونههای مختلفی است و نام علمی و مشخصات گونههای معروف آن که از نظر اسانسگیری و دارویی مصارف وسیعی دارند.
● خواص - کاربرد
در اسناد منتشر شده در مغرب زمین در مورد خواص نعنا آمده است: برگ و اسانس نعنا، هر دو موارد استعمال طبی دارد. خواص آن به طور کلی بادشکن، مقوی معده، ضد سرفه، ضد تشنج، قابض، محرک، مسکن و آرامبخش، خنککننده، معرق و قاعدهآور است.
از نعنا برای رفع نفخ، درد شکم، اسهال، سوء هاضمه، ناتوانیهای روده، تب، سرماخوردگی، آنفلوانزا، سینوسیتیس، ناراحتیهای اعصاب در بچهها، خونریزی از بینی و به عنوان ضد سم در موارد گزیدگی و نیش حشرات، بیماریهای بینی و گلو، سردرد و دردهای چهره استفاده میشود.
نعنا، طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر طبیعت نسبتاً گرم و خشک است که در عین حال خشکی آن، زیاد نیست و آثاری از رطوبت نیز در آن وجود دارد. از نظر خواص در تمام موارد از پونه قویتر است.
به طور کلی گیاهی است گرمکننده، مقوی دل، رقیقکنندهٔ خون غلیظ. اگر چند قطره از عصارهٔ آن مخلوط با آب عسل در گوش چکانیده شود، درد گوش را تسکین میدهد و اگر برگ آن به زبان مالیده شود، خشونت زبان را از بین میبرد.
جویدن آن موجب تسکین درد دندان است. آشامیدن عصارهٔ آن، خونریزی را قطع میکند به خصوص اگر از سینه خون بیاید و برای تسکین درد سینه و پهلو مفید است.
برای کشتن انواع کرمهای شکم مؤثر است. اگر دو سه شاخهٔ آن با آب انار ترش خورده شود، برای تسکین سکسکه، دل به هم خوردگی و قی نافع است. اگر با سرکه و ترشیها خورده شود، از نظر سردی، ضرر آنها را رفع میکند و به همین دلیل در سکنجبین میجوشانند.
نعنا، تنفس را سریع و بدن را گرم میکند. ترشح مخاط را کم میکند و موجب نقصان ترشح میشود ولی در عین حال، ادرار را زیاد میکند و تعریق پوست را افزایش میدهد. به همین علت، آن را در موارد اختلالات ضعفی و عصبی معده و در هنگام شیوع وبای آسیایی (التور) استعمال میکنند.
در این قبیل موارد اگر ۲ گرم نعنای خشک را با حدود ۳۰ گرم آب جوشانده، دم و آن را صاف کرده با کمی قند شیرین کنند و بخورند، بسیار مؤثر است.
در فرانسه ۱۰ تا ۲۰ گرم نعنا خشک را در یک لیتر آب جوش دمکرده، به عنوان ضد اسپاسم در موارد سوء هاضمه و قولنج و دردهای روده، یک فنجان صبح و یک فنجان عصر میخورند.
● دم کرده برگ نعنا
۵ گرم برگ نعنای خشک را با ۱۰۰۰ گرم آب جوش مخلوط کرده و دم کنید و در عرض روز، چندین بار هر بار یک فنجان میل کنید، این دمکرده محرک و معرق بسیار خوبی است.
● دم کرده مرکب نعنا
۸ گرم برگ خشک نعنا را با ۲۵۰ گرم آبجوش مخلوط کرده و ۱۵ دقیقه دم و صاف کنید سپس ۸گرم قند و ۱۵ گرم تنطور هل اضافه کنید. این مخلوط را دو قسمت کرده و در ۲ دفعه میل کنید. محرک و بادشکن خوبی است.
۱. بابونه: دارای اثر ضد تورمی، ضدعفونیکننده، معرق و مسکن است. این گیاه پاککننده پوست بوده و به آن لطافت میبخشد. در ضمن بابونه خاصیت دیگری نیز دارد و آن محافظت از پوست در برابر نیش حشرات است.
اگر شیره گل بابونه را به پوستتان بزنید از نیش حشرات در امان خواهید بود. بابونه افزون بر خاصیت تنگ کنندگی منافذ پوست، پاککننده خوبی نیز هست، اگر پوست خیلی چربی دارید، از مخلوط «بابونه» و «بومادران» استفاده کنید. (این گلها را در آب خیس کرده پس از اینکه پوست را پاک کردید با آن شستوشو دهید) حمام بابونه، شهرت جهانی دارد، که موها را زیبا میکند و از سیاه شدن موهای بور، جلوگیری کرده و در ضمن برای رنگ کردن موها نیز، مورد استفاده قرار میگیرد.
۲. «گل سرخ»: گل سرخ درختچهیی است با گلهای قرمز، صورتی زرد یا سفید و همیشه پر بوده و عطر خوشایندی از خود متصاعد میکند. مزه مزه کردن دم کرده غنچه گل سرخ برای تقویت دندان و لثه و مالیدن گرد خشک آن به دندان و لثه، زخمهای دهان را جذب میکند. پاشیدن گرد خشک آن برای رفع جوش و التیام زخمها، بخصوص زخم آبله و خشک کردن آن زخمها و دانهها و رفع بدبویی بدن، کاربرد دارد. ضماد تازه گل سرخ برای قطع زگیل، ناراحتیهای پوستی، رویاندن گوشت تازه بر زخمهای عمیق مفید است. مالیدن آن در حمام برای بدبویی عرق و پاشیدن گرد آن با «برگ مورد» برای قطع عرق نافع است.
۳. گلاب: از گل محمدی معطر تهیه میشود. مقوی مغز و اعصاب بوده و لثهها را سخت میکند. غش و ضعف و بیهوشی را نیز رفع میکند. ولی در موقع سرماخوردگی نباید آن را مصرف کرد. در ضمن سفیدکننده پوست بوده علاوه بر رفع چرک و کثافات از صورت، درخشندگی و جلای خاصی به چهره میبخشد و به عنوان یکی از پاککنندهها قبل از استفاده از ماسک تجویز میشود.
۴. «حنا»: درختچهیی است به بلندی ۶۵ متر. برگهای آن کامل، بیضی و نوک تیز به طول ۳۲ سانتیمتر است. گلهای آن سفیدرنگ و معطر و گروهی است.
این درختچه گرمسیری بوده و در کرمان و بلوچستان بومی شده و کاشته میشود. برگهای «حنا» را خشک کرده و به صورت گرد در بازار به فروش میرسانند. از حنا برای درمان جوش، کورک و ناراحتیهای پوستی استفاده میکنند. مالیدن برگهای له شده «حنا» با «روغن زیتون» برای رشد موی سر نافع است. خصوصا اگر با آب گشنیز مخلوط شده باشد.
حنا برای رویاندن ناخن اصلی به جای ناخن کج، اثر خوبی دارد. شست و شوی پوست با آب دم کرده «حنا» برای سوختگی آتش نیز مفید است. اگر از برگ خشک کوبیده آن با «پیه» ضماد درست کنند برای التیام زخم گوشه ناخن، کاربرد دارد. روغن گل حنا گرم و محلل و مقوی مو و برای روشنی و درخشانی رنگ چهره نافع است. حنا برای رفع عرق بدبویی پا، بسیار موثر است و برای رنگ کردن مو نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
۵. «کنار» (سدر): درختی است به بلندی حدود ۱۰ متر، خاردار با شاخههای سفید و برگهای تخممرغی نوکتیز برگهای ساییده شده کنار را «سدر» نامند و یک درخت گرمسیری است. ضماد برگ کنار و شستن بدن در حمام با برگ آن برای زخمها و پاک کردن چرک بدن و تقویت موی سر و جلوگیری از ریزش مو و تقویت اعصاب،نافع است.
۶. «کافور» : درخت کافور، درختی است بزرگ دارای تنه صاف و قائم و تاج بزرگ از کلیه اعضای درخت از جمله چوب تنه، شاخهها، برگها و غیره، جسم سفید و شفاف و متبلوری به نام «کافور» گرفته میشود. این گیاه از مناطق گرمسیری آسیا به ایران وارد شده و در باغ کشاورزی لاهیجان، کاشته میشود. «کافور» نه فقط از درخت «کافور» بلکه از گیاهان دیگر مانند دارچین، هل، لاواند اسطوخدوس، اکسیل کوهی نیز به دست میآید.
تونیک کافور در استعمال خارجی، برای معالجه التهاب و ورم، آبسهها و رماتیسم، کاربرد دارد. «کافور» خاصیت ضدعفونی کردن و تحریک قلب را نیز دارد. لذا باید زیرنظر پزشک مصرف گردد.
۷. گل «ختمی وپنیرک»: گل «ختمی و پنیرک» از گلهای مطبوع و شیرینی هستند که خواص بسیار دارند. این گیاهان برای خانمها خیلی مفید هستند. (برگهای پنیرک را بخارپز کرده، مانند اسفناج در کنار کباب مصرف میکنند) و گاهی به صورت دم کردنی با بارهنگ و گل گاوزبان به مصرف میرسانند.
خانمهایی که از جوش صورت رنج میبرند اگر کمپرس دم کرده گل ختمی یا پنیرک را تهیه کرده و آن را روی صورت خود بگذارند جوش صورت و تحریکات پوست آنان را درمان میکند. گل ختمی و پنیرک به پوستهای خشن، (آرنجها و زانوها)، لطافت میبخشد که باید به آن گلیسیرین و گلاب بیفزایید تا نتیجه خوب آن را ببینند. برای انواع بخور و لطافت بخشیدن به پوست نیز معجزه میکند.
۸. گل «بنفشه معطر»: گل بنفشه معطر برای مداوای ناراحتیهای پوستی و اگزما، به کار میرود و این گیاه برای تمیز کردن پوست و جلوگیری از ریزش مو، کاربرد دارد. در ضمن در کمپرس روی زخمها نیز از این گیاه استفاده میکنند و برای پاک کردن زخمهای عفونی، جراحت و ناراحتیهای پوستی هم مورد مصرف قرار میگیرد.
ادویه و گیاهانی که بهعنوان ادویه و چاشنی مصرف میشوند مانند اکثر فراوردههای کشاورزی، پس از برداشت در معرض آلودگیهای میکروبی قرار میگیرند. فلور میکروبی غالب در این فراوردهها را اغلب انواع جنس باسیلوس مانند، باسیلوس سوبتیلین، مگاتریوم و لیکنی فرمیس تشکیل میدهند. کلستریدیومها نیز به میزان کمی موجود هستند. بعضی اوقات بیهوازیها و هوازیهای گرما دوست، انتروککها و باکتریهای گرم منفی خانواده انتروباکتریاسیه نیز وجود دارند. کپکهای مختلف از تعداد کم تا میلیون و مخمرها به ندرت دیده میشوند. میکروارگانیزمهای بیماریزا به ندرت در ادویه مشاهده میشوند. فراوانترین ادویهای که مصرف میشود فلفل سیاه و سفید است که شمارش میکروبی آن از ۱۰میلیون تا ۱۰۰میلیون در گرم میباشد و اکثر آنها را با سیلوسها تشکیل داده که بیشتر به صورت اسپور دیده میشوند. سایر ادویهها مانند دانه کرفس، پاپریکا و زنجبیل نیز نسبتا دارای شمارش میکروبی زیاد هستند. برخی ادویهها مانند جوز هندی و اکثر سبزیها و علفهای مورد استفاده جهت چاشنی غذا تعداد کمی باکتری هوازی دارند که تعداد آنها از چند صد تا چند هزار در گرم تجاوز نمیکند و فلور غالب را باکتریهای هوازی اسپورزا تشکیل میدهند. برخی ادویهها بهعلت دارا بودن روغن در ترکیب خود دارای اثر باکتریکشی قابل توجهی هستند و در نتیجه تعداد باکتریهای آنها کم است
دانشمندان در خصوص مصرف خودسرانه ترکیبات گیاهی و سایر مکملها به منظور کاهش وزن هشدار میدهند.
پژوهشگران امریکایی به تازگی اعلام کردند که مصرف مکملهای گیاهی حاوی ترکیب افدرا به منظور کاهش وزن میتواندبرای سلامت قلب وعروق افراد بسیار خطر ساز باشد نتایج مطالعات اخیر پژوهشگران دانشگاه کانکتیکت در باره ۱۵۵ فرد که برای کم کردن وزن خود از مکمل های گیاهی حاوی افدرا استفاده میکردند حاکی از آن است که مصرف خودسرانه اینگونه مکملها با افزایش میزان فشار خون و ایجاد بی نظمی در ضربان قلب افراد میتواند برای سلامت آنها خطرساز وحتی به مرگ آنهامنجر شود مشروح چگونگی این پژوهش به تازگی در نشست سالانه انجمن قلب آمریکامنتشر شده است.