گیاهی است علفی، چندساله به بلندی ۱۰-۵ سانتی متر، بدون ساقه و با کرک های نرم، برگ ها به حالت روزت کشیده، باریک تا نیزه ای، نوک تیز، پوشیده از کرک های کم و بیش فراوان است. سنبله گرد یا کشیده و کرکدار است. گلبرگ ها لوب دار، تخم مرغی یا گرد - قلبی شکل، قایقی شکل- و تخمدان دارای دو تخمک است. دانه ها و پوست دانه، اندام دارویی این گیاه را تشکیل می دهد. دانه ها تخم مرغی و قایقی شکل به رنگ خاکستری مایل به قهوه ای با ته رنگ ملایم صورتی است. زمان جمع آوری دانه ها مردادماه است. انتشار عمومی این گونه در هندوستان، پنجاب، ایران و جزایر قناری است. دانه های اسفرزه دارای موسیلاژ، پروتئین، قند، روغن ثابت و تانن است. موسیلاژ حاصل از آن دارای دو بخش است که یک قسمت در آب سرد و قسمت دیگر در آب داغ محلول است. قسمت محلول در آب داغ پس از سرد شدن به حالت ژل درمی آید. از دانه اسفرزه به عنوان ضدسرفه، ضد التهاب دستگاه گوارش، ملین و در درمان سندروم روده تحریک پذیر استفاده می شود. از موسیلاژ آن در فرآورده های آرایشی به عنوان امولسیون کننده و از پوست دانه ها به صورت موضعی در رفع تحریک پوست استفاده می شود. از اسفرزه در طب گذشته به صورت خوراکی به عنوان ملین و به صورت موضعی به عنوان ضدالتهاب استفاده می شده است. از فرآورده های موجود در بازار می توان به گرانول پسیلیوم و پودر پسیلیوم اشاره کرد. دانه های این گیاه با دانه گیاهان تیره شب بو، میوه های تیره گندمیان و سایر گونه های جنس Plantggo ممکن است اشتباه شود.
۵-۳ گرم پوست دانه به صورت خوراکی به عنوان ملین یا ۱۰-۵ گرم دانه پس از چند ساعت غوطه ور بودن در آب گرم همراه با مقدار زیادی آب می تواند مصرف شود.
سحر شهنازی
اوکالیپتوس درخت همیشه سبزی است به ارتفاع بیش از ۹۰ متر و تقریباً در همه جای دنیا وجود دارد. قسمت مورد استفاده، در گیاه درمانی، برگ تازه یا خشک شده آن است که اسانس مفیدی دارد. مصرف و عملکرد: به صورت بخور، ضدعفونی کننده مجاری تنفسی است؛ و به صورت قطره یا شربت ضدسرفه است؛ و به صورت خمیر دندان و دهان شویه نیز مصرف درمانی دارد.
همچنین ضدتب، خلط آور، پایین آورنده قند خون ( انواع دیابتها ) است در گذشته نیز، پودر برگ آن برای پر کردن دندانهای پوسیده کاربرد داشته است.
طریقه و مقدار مصرف خوراکی: ۲۰ تا ۵۰ گرم برگ اوکالیپتوس را در ۴ لیوان آب جوش دم کنید و صبح و ظهر و شب هر دفعه یک یا دو استکان با شکر یا عسل تناول کنید. هشدار: زیاده روی در مصرف اوکالیپتوس، مثلاً خوردن ۴ تا ۲۴ سانتیمتر مکعب از اسانس اوکالیپتوس، محرک شدید معده و روده است و باعث سرگیجه و کهیر و حتی مرگ انسان می شود.
● خصوصیات گیاه شناسی:
بابونه (Matricaria chamomilla) گیاهی است علفی ، یک ساله متعلق به تیره گل ستاره ایها (Asteraceae) . منشأ این گیاه آسیای صغیر گزارش شده است ولی در شمال و جنوب آمریکا و همچنین دراسترالیا نیز می روید. ارتفاع این گیاه بین ۵۰ تا ۸۰ سانتی متر است .
برگها منقسم، باریک، کشیده، نیزه ای شکل ، صاف و فاقد کرک بوده و به صورت متناوب نسبت به یکدیگر روی ساقه قرار می گیرند. گلها در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند.
قسمت میانی گلها که مجموعه ای از گلچه های لوله ای زردرنگ است در اوایل رویش نیمه کروی است ولی با نمو گلها و باز شدن گلچه های لوله ای کمابیش مخروطی شکل (به شکل کله قند) میشوند. قطر گلهای بابونه متفاوت و بین ۵/۱ تا ۳ سانتی متر است .
● مواد موثره:
گلهای بابونه حاوی مواد موثره هستند. هنگامی که گلها کاملاً باز می شوند از بیشترین مقدار ماده موثره برخوردارند. در گلهای بابونه اسانس، فلاونوئید و مواد موسیلاژی ساخته و ذخیره میشود.
مهمترین ترکیبات اسانس را کامازولن و آلفا بیسابلول تشکیل می دهند. مهمترین فلاونوئیدهای موجود در گل بابونه عبارتند از آپی ژنین، آپی ژنین-۷- گلایکوزید و لوتئولین.
● کاربرد:
کامازولن دارای خاصیت ضد التهاب است و در مصارف خارجی از عصاره آن کرم های ضد التهاب پوستی و جلوگیری از اگزما تهیه می شود. پمادهای حاصل از این گیاه جهت معالجه سوختگیهای پوستی نیز استفاده می شود. عصاره بابونه به رشد و تقویت پوست و مو کمک کرده و سبب جلوگیری از حساسیت های پوستی می شود. ترکیبات موجود در عصـاره بـابونـه سبب تسریـع گردش خون درمنطقه حساس و آسیب دیـده شده و تقسیم سلول و در نهایت ترمیم زخم را تسریع می نماید.
دکتر رضا امید بیگی
مراجع:
۱-امیدبیگی، رضا، تولید و فرآوری گیاهان دارویی، جلد سوم، انتشارات آستان قدس رضوی، ۱۳۷۹، ۳۹۷
۲-امیدبیگی، رضا، بابونه، نشریه ترویجی.
۳- Dragoco catalogues¸ Extrapones
۴- Martindale ۱۹۸۸.
۵- Budavari¸ F.۱۹۸۹. the merk index ۱۱th ed
بابا آدم که فیل گوش و آراقیطون نیز نامیده می شود گیاهی است علفی و دوساله ذکه ارتفاع ساقه آن تا ۱/۵ متر می رسد . این گیاه بحالت وحشی در دشت ها و نواحی معتدل و مرطوب و سایه در اروپا و آسیا می روید . ساقه آن که شبیه پوست مار است پوشیده از کرکهای خشن و زبر می باشد . برگهای آن بسیار بزرگ و پهن بحالت افتاده بر روی ساقه قرار درد .
رنگ برگها در قسمت چسبیده به ساقه سبز کم رنگ و هر چه بطرف انتهای برگ نزدیک تر می شویم تیره تر می شود .
ریشه گیاه دراز ف دوکی شکل و مانند هویج بضخامت انگشت دست بوده ودارای مقدر زیادی کربنات پتاسیم و نیترات پتاسیم است . پوست ریشه بابا آدم قهوه لی ، مغز آن سفید و طعم آن کمی شیرین است ولی بوی تهوع آوری درد .
میوه آن پس از رسیدن بصورت فندقه ای با ۳ یا ۴ سطح و برنگ زرد حنایی ظاهر می شود .
در انتهای میوه تارهای زرد رنگی وجود دارد که در موقع عبور گوسفندان و جانوران به پشم های آنها می چسبد و موجب پخش تخم این گیاه به مناطق دیگر می شود .
بابا آدم در بعضی از نقاط ایران بحالت وحشی می روید . از ریشه این گیاه استفاده طبی بعمل می آید پساز خارج کردن ریشه بابا آدم از خاک آنرا بخوبی شسته و به قطعات کوچک سه سانتیمتری تقسیم کرده و در اثر حرارت خورشید یا در کوره های مخصوصی خشک می کنند .
▪ ترکیبات شیمیایی:
ریشه بابا آدم دارای ماده ای بنام اینولین Inulin ، روغن فرار ، تانن ، رزین ، قند ، آهن ، کلسیم و ویتامین C می باشد . دانه بابا آدم دارای روغنی است برنگ زرد و طعم تلخ اسید لینولئیک و اسید اولئیک است .
▪ خواص داروئی:
از نظر طب قدیم ایران ریشه بابا آدم سرد و خشک است .
۱) بهترین تصفیه کننده خون است و خون را تمیز کرده و سموم را از بدن خارج می کند .
۲)جوشهای صورت و کورک را برطرف می کند .
۳)ادرار آور و معرق است .
۴)سیستم لنف بدن را تمیز می کند .
۵)بیماریهای پوستی نظیر اگزما ، گل مژه و زخم ها را برطرف می کند .
۶)تورم را از بین میبرد .
۷) تقویت کننده بدن است .
۸)جوشانده برگهای بابا آدم را در معالجه سرگیجه و رماتیسم بکار می برند .
۹)برای تنظیم قند خون و معالجه بیماری قند از جوشانده برگهای بابا آدم بمقدر سه فنجان در روز استفاده کنید
۱۰)برای معالجه سرخک ، برگهای بابا آدم را با کمی شکر بجوشانید و به مریض بدهید .
۱۱)جوشانده تخم بابا آدم ضد عفونی کننده است .
۱۲)تخم بابا آدم ضد کرم معده و روده است .
۱۳)در ناراحتی های ریوی و گلو درد از جوشانده تخم بابا آدم استفاده کنید .
۱۴)در معالجه ذات الریه بکار می رود .
۱۵)ریشه بابا آدم در برطرف کردن سرمخوردگی موثر است .
۱۶)تب حاصل از بیماری مخملک را برطرف می کند.
۱۷)در معالجه یبوست موثر است .
۱۸)بعنوان ضد سم در هنگام نیش زدن جانوران سمی استفاده می شود.
۱۹) برای معالجه کچلی برگ بابا آدم را دم کرده و روی پوست سر بمالید .
۲۰)برای معالجه زخم ها و التیام جراحات ، جوشانده برگ بابا آدم را با مقدر مساوی روغن زیتون مخلوط کرده و روی زخم ها و جراحات بمالید .
۲۱) ریشه بابا آدم علاج کم خونی و رنگ پریدگی است زیرا دارای مقدر زیادی آهن است .
۲۲)برای معالجه رماتیسم و آرتروز مفید است .
۲۳) نقرس را برطرف می کند .
۲۴)در معالجه بیماریهای عفونی موثر است .
۲۵)درد سیاتیک را آرام می کند .
۲۶)در برطرف کردن کمر درد موثر است .
۲۷)آب آوردن بدن را درمان می کند .
۲۸) هضم غذا را تسریع می کند .
۲۹)ورم کلیه را دفع می کند .
۳۰)آنهائیکه میل زیادی بخوردن شیرینی و شکر دارند اگر صبح ناشتا از دم کرده این گیاه بنوشید بزودی این عادت رفع خواهد شد .
۳۱)کسانیکه میخواهند قهوه را ترک کنند می توانند ریشه بابا آدم را با مقدر این مخلوط را حتی می توان از فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانه ها ابتیاع کرد.
۳۲)کهیر را برطرف می کند.
۳۳)ریشه بابا آدم را له کرده و یا بجوشانید و آنرا روی کورک و یا اگزما بمالید تا آنرا برطرف کند .
۳۴) برای جلوگیری از ریزش مو و تقویت آن جوشانده غلیظ ریشه بابا آدم را به سر مالید .
۳۵)برای برطرف کردن سوزش و درد گزیدگی زنبور با حشرات برگ بابا آدم را له کرده و به محل گزیدگی بمالید .
در صورت پیدا نکردن ، گیاه بابا آدم می توانید تنطور آنرا از فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانه ها خریدری کنید . مقدر مصرف تنطور آن ۱۰-۲۰ قطره و سه بار در روز است
▪ طرز استفاده:
ـ دم کرده ریشه بابا آدم : مقدر ۵۰ گرم ریشه بابا آدم را در یک لیتر آب جوش ریخته و بمدت ۲۰ دقیقه دم کنید .
ـ جوشانده ریشه بابا آدم : مقدر ۸۰ گرم ریشه بابا آدم را در یک لیتر آب جوش ریخته و بگذارید بمدت ۱۰ دقیقه بآرامی بجوشد .
ـ تنطور بابا آدم : این تنطور را می توان از فروشگاههای گیاهان دارویی و یا برخی از داروخانه ها Store خریدری کنید .
ـ دم کرده ریشه بابا آدم و شیرین بیان : ۳۰ گرم ریشه باباآدم را با مقدر مساوی آن شیرین بیان در یک لیتر آب جوش ریخته و بمدت نیم ساعت دم کنید . این دم کرده تصفیه کننده خون است . برای این منظور از این دم کرده بمقدر سه فنجان در روز بنوشید
بادیان رومی، از انواع گیاهان زیبا با قابلیت کاشت آسان در فضای آپارتمان است. این گیاه دارای گل های سفیدرنگ بوده و از زمان های قدیم برای درمان بیماری های مختلف مانند سرماخوردگی، سوختگی، بوی بد دهان و ... به کار می رفته است. نورگیرترین قسمت آپارتمان را انتخاب کرده و گلدان ها را در معرض تابش مستقیم نور خورشید قرار دهید. گلدان ها را از خاک سبک به همراه کودهای گیاهی پر کرده و دانه ها را در عمق سه سانتیمتری خاک بکارید. خاک گلدان باید همیشه مرطوب باشد. گلدان ها را بطور منظم آبیاری کنید و هر دو هفته یک بار به آن کود دهید. پس از مشاهده گل ها نیازی به آبیاری منظم نیست و تنها یک بار آبیاری در روز کافی است.
بابک افخمی
● بادام : Almond نام علمی : Amygdolus
▪ روغن بادام : برای بدست آوردن روغن بادام ، مغز بادام را پس از تمیز کردن و خشک کردن خرد می کنند و بصورت خمیر در می آورند و سپس آنرا تحت فشار قرار داده و روغن آن را استخراج می کنند . این روغن را فشار اول می نامند .تفاله بادام را که از فشار اول باقیمانده تحت اثر حرارت و مواد شیمیایی قرار داده و روفن فشار دوم را بدست می آورند
بدلیل اینکه روغن بادام گران است معمولا تقلب کرده و آنرا با روغن های دیگر مانند روغن مغز هسته زردآلو و هلو مخلوط کرده و بام روغن بادام می فروشند .همانطور که گفته د اگر روغن بادام تلخ یا مغز زردآلو و یا هلو تحت اثر آّب قرارگیرند اسید سیانیدریک و آلدئید بنزوئیک تولید می شود که سمی است بنابراین برای گرفتن روغن از این هسته ها نباید از آب استفاده کرد اسانس بادام تلخ : این اسانس مایعی زلال و بیرنگ است که در اثر کهنه شدن برنگ زرد کمرنگ در می آید . بوی آن قوی ، طعمش سوزاننده و تلخ و بسیار سمی است . اسانس بادام تلخ بسهولت با اکسیژن هوا ترکیب و اکسید می شود . بنابراین باید همیشه محتوی آن کاملا پر و در بسته بوده و در جای تاریک و سرد نگاهدری شود .شکوفه و گل بادام : گل و شکوفه درخت بادام دارای بوی مطبوعی و طعم تلخ می باشد
▪ پوست میوه بادام : بصورت جوشانده مصرف می شود . طرز تهیه آن به این صورت است که ۵۰ گرم پوست بادام شیرین را در یک لیتر آب ریخته و مدت چند دقیقه آنرا می جوشانند سپس آنرا صاف کرده و مصرف می کنند .
▪ برگ درخت بادام: برای تهیه جوشانده برگ درخت بادام ۵۰ گرم برگ درخت را در یک لیتر آب می جوشانند و سپس صاف می کنند .مغز بادام : معمولا بصورت خشک شده و خام و یا بوداده مصرف می شود
▪ شیر بادام : شیر بادام را از مغز بادام بو نداده و خام تهیه می کنند . برای تهیه آن ۵۰ گرم مغز بادام را کاملا آسیاب کرده که بصورت پودر در آید . سپس مقدر ۵۰ گرم شکر یا قند به آن اضافه کرده و با یک لیتر آب مخلوط می کنند مایعی مانند شی بدست می آید .نوع دیگر شیر بادام برای کودکان شیر خوار و اطفال بسیار مفید است و می تواند جانشین شیر مدر و یا مکمل آن باشد بدین ترتیب بدست می آید که مقدر ۵۰ گرم بادام را بمدت چند دقیقه در آب گرم قرار می دهند تا پوست آن کنده شود سپس آنرا آسیاب کرده و بصورت پودر در می آیند و مقدر کمی آب را بان اضافه می کنند و بهم می زنند تا بشکل خمیر در آید سپس خمیر حاصل را با یک لیتر آب مخلوط و بهم می زنند و سپس مقدر ۵۰ گرم عسل بآن اضافه می کنند تا کاملا حل شود . این مایع را از پارچه ململ می گذرانند تا مایعی مانند شیر از آن باقی بماند.البته اگر اشخاص بالغ بخواهند از شیر بادام استفاده کنند احتیاجی به صاف کردن آن نخواهد بود .طریقه دیگری که آسان تر است بدین صورت می باشد که مقدر ۵۰ گرم بادام پوست کنده یک لیتر آب و ۵۰ گرم عسل یا شکر را در داخل مخلوط کن برقی بریزید و تا مایعی مانند شیر بدست آید .
گیاهی است پایا، ظاهرا بی کرک یا کمی کرکپوش با بن و ریشه ای کوتاه. ساقه آن به طول ۷۰ ۱۰ سانتی متر، متعدد، ایستاده یا خیزان، فاقد شیار، مساوی یا کمی بلندتر از برگ ها است. برگ های آن تماما طوقه ای، تخم مرغی پهن با ۹ ۳ رگبرگ قوی و برجسته، کامل یا در حاشیه سینوسی، بی کرک یا کرکپوش، دارای دمبرگ نسبتا بلند. گل ها سبز متمایل به قهوه ای، کوچک مجتمع در خوشه های دراز استوانه ای، موسم گلدهی گیاه اردیبهشت تا شهریورماه است. دانه های این گیاه تیره رنگ، کوچک و تخم مرغی شکل و در میوه ای پوشینه که به صورت کپسول تخم مرغی بوده و دارای ۲ خانه و محتوی ۸۴ دانه است قرار دارند. دانه ها را از اواسط فصل بهار به بعد جمع آوری می کنند. گیاه بارهنگ در منطقه وسیعی از دو قاره اروپا و آسیا و همچنین شمال آفریقا و آمریکای شمالی می روید. در ایران تقریبا در تمام نقاط می روید. دانه بارهنگ دارای چربی، صمغ، موسیلاژ، ترکیبات قتلی و گلوکوزیدی است. از بارهنگ در درمان یبوست و به عنوان ضدالتهاب دستگاه گوارش استفاده می شود. در طب گذشته بارهنگ را صفرا آور و مدر می دانسته اند. دانه های بارهنگ را باید با مقدار کافی مایع مصرف کرد تا از متراکم شدن آنها در دستگاه معدی روده ای جلوگیری به عمل آید. دانه های بارهنگ را باید دور از نور و رطوبت نگهداری کرد. از فرآورده های موجود در بازار می توان به پلانتاژل اشاره کرد. دانه های خشک شده این گیاه که بخش دارویی آن را تشکیل می دهند حداقل دارای ۹ درصد چربی است.
سحر شهنازی
● یک تیر و چند نشان
این سبزی در فصل بهار بیشتر در آش کاربرد دارد. نامهای دیگر آن عبارتند از آب تره، شاهی آبی، جرجیر بیابانی، ترتیزک آبی، علف چشمه، قره العین و ...
● طبع: در طب سنتی، بولاغ اوتی دارای طبعی «گرم و تر» است.
● خواص: این سبزی شامل ویتامینهای زیادی چون B کمپلکس، به خصوص B۱, E,C و دارای املاحی چون گوگرد، سدیم، ید و کلسیم و همچنین دارای پنیسیلین گیاهی میباشد.
بولاغ اوتی خاصیت نیروبخشی داشته و مصرف آن باعث طول عمر در افراد میشود.
استفاده از آن به صورت خام، پایین آورنده قند خون است. جوشانده آن در تسکین ناراحتیهای قلبی و ورم قوزک پا موثر است.
بولاغ اوتی اشتهاآور خوبی محسوب میشود و در مادران شیرده، خاصیت
شیر افزایی دارد و استفاده از آن به خانمهایی که دچار سرطان سینه هستند، توصیه میشود.
مصرف بولاغ اوتی، باعث درمان ناراحتیهایی چون آسم، سل ریوی، برونشیت، اختلالات هاضمه، گواتر، اسهال خونی، زخمهای واریسی، راشیتیسم، یرقان، اسکوربوت، رماتیسم، نقرس و انواع ناراحتیهای کلیه و کبد است.
مصرف آن با عناب، درمان تب بوده و در رفع این بیماری خصوصا در زمستان (به صورت لوسیون) موثر است.
موارد منع مصرف این سبزی عبارتند از:
۱) استفاده از این سبزی در بعضی افراد ایجاد سوءمزاج میکند.
۲) افرادی که دچار هموروئید (بواسیر) هستند نبایستی از آن مصرف کنند.
۳) مصرف این سبزی برای خانمهای نابارور مضر است.
۴) مصرف زیاد این سبزی در بدن ایجاد سودا میکند.
گیاهی درختچه ای یا درختی به ارتفاع تا هشت متر است که شاخه های جوان آن پوشیده از کرک های نمدی است. برگ های آن مدور یا کم و بیش بیضوی، نوک تیز یا نوک کند، قاعده گرد یا کمی قلبی شکل است. کاسه گل دارای کرک های نمدی سفید بوده، گلبرگ ها سفید یا صورتی هستند. دانه های به که داخل میوه است اندام دارویی گیاه را تشکیل می دهد. این دانه ها به رنگ قهوه ای روشن یا قهوه ای تیره بیضوی و مسطح هستند. زمان جمع آوری و خشک کردن دانه های به پس از رسیدن میوه و در فصل پائیزی است. خشک کردن دانه ها در دمای ۵۰-۴۰ درجه سانتیگراد انجام می شود. پراکنش به در ایران اکثراً در نواحی شمال و شمال غرب و خصوصاً استان های گیلان، مازندران، آذربایجان، لرستان و کرمانشاه است. ماده متشکله اصلی به دانه را موسیلاژ تشکیل می دهد که کمی پس از مجاورت دانه با آب از سلول های اپیدرم پوشش دانه ترشح می شود. از به دانه در درمان التهاب مخاط های دهان و گلو و تسکین خشونت و گرفتگی صدا، سرفه و یبوست خفیف استفاده می شود و همچنین در صنایع دارویی به عنوان امولسیون کننده و سوسپانسیون کننده و در صنایع آرایشی- بهداشتی در فرآورده های پوستی، مرطوب کننده و ضدچین و چروک و فرآورده های مو (حالت دهنده ها و نرم کننده ها) مورد استفاده قرار می گیرد. در طب گذشته از به دانه در درمان گرفتگی صدا، سرفه، خشکی دهان و گلو همچنین در درمان سوختگی ناشی از آتش استفاده می کرده اند. از به دانه به عنوان یکی از اجزای داروی اکسپکتورانت به صورت خوراکی و موضعی استفاده می شود.