قدیمیترین گونهٔ درختی روی زمین است که قدمت آن به حدود ۲۰۰ میلیون سال میرسد. ”ژنیکو“ از چند هزار سال قبل تاکنون، بهعنوان درخت مقدس در معبدهای چین و ژاپن کاشته میشود.
▪ اهمیت داروئی: از بذرهای آن در طب سنتی چین، بهعنوان درمانکنندهٔ آسم و سرفه استفاده میشود. همچنین آن را تصفیهکنندۀ خون، کمککنندهٔ هاضمه و آنتیبیوتیک نیز میدانند. استفادهٔ داروئی برگهای ”ژنیکو“ بهطور عمده مربوط به بهبود گردش خون است؛ اما کاربرد بسیار مهم آن، در بهبود حافظهٔ کوتاهمدت و درمان آلزایمر، اسکیزوفرنی، پارکینسون، نقص حافظهٔ مرتبط با سن، ناتوانی مغزی، افسردگی و اضطراب میباشد.
فرآوردههای ”ژنیکو“ را میتوان به صورتهای مختلف قرص، کپسول، عصارهٔ مایع، چای و نوشیدنی و یا کرمهای پوست، شامپو و صابون تهیه کرد.
▪ مشخصات گیاه :
گیاهی است به صورت بوتهای گسترده از خانواده ارغوان (Caesalpiniaceae) که دارای برگهای سبز رنگ بیضوی شکل و نوک تیز یا نوک کند ، از دوگونه بوتهای سنا است. برگهای درشتتر با نوک کند تمام Alexan drian sennal، معروف و برگچههای خشک شده آن مورد استفاده است.
▪ موارد استفاده:
برگهای سنا به عنوان مسهل قوی مصرف سنتی دارد .
▪ آثار فارماکولوژیک:
ترکیبات موثر برگچه سنا از دسته ملینهای محرک است. گلیلوزیدهای آنتراکنیونی سنا پس از هضم ؛ هیدرولیز میشوند و آنتراکیتون آزاد و فعال ایجاد میکند.
▪ مقدار مصرف:
نیم تا دو گرم برگچههای خشک شده به صورت دم کرده یا نیم تا دو میلی لیتر عصاره مایع
▪ منع مصرف و عوارض جانبی:
در موارد حساسیت به دارو؛ تهوع؛ استفراغ یا دیگر علایم آپاندیسیت ، جراحی شکم ، انسداد روده ای ناشی از سفت شدن مدفوع و سایر موارد انسدادی و درد غیرمشخص شکم نباید مصرف شود و از مصرف غیراستاندارد حاوی آنتراکیتون باید طی دوران بارداری یا شیردهی پرهیز شود .
مصرف سنا ممکن است سبب ناراحتی شکمی خفیف مثل قولنج یا کرامپ شود .
سنبلالطبیب، علف گربه یا والرمان با نام علمی Valeriana officinalis L. گیاهی است پایا، از خانوادهٔ Valerianaceae ، با ریزومهای کوتاه که ساقههای خزنده زیرزمینی ایجاد میکند، ریشههایی به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر که از ریزوم آن خارج میشود. برگهای آن تکشانهای، ساقه با گلهایی به رنگ صورتی و گاهی سفید رنگ به آرایش چتر که در سال دوم یا سوم ظاهر میشوند و زمان گلدهی آنهم بین خرداد تا مرداد ماه است. در نواحی شمال ایران و قسمتهای مختلف سلسه جبال البرز، در کنار رودخانهها، نهرها، در مکانهای باتلاقی، در بیشهزارها و مراتع اروپا غیر از منتهیالیه جنوبی و شمالی مناطق غرب آسیا میروید.
در آلمان، هلند، بلژیک و کشورهای اروپای شرقی بویژه شوروی سابق کشت میگردد. مردم یونان باستان، خاصیت دارویی سنبلالطیب را میشناختند و برای درمان برخی بیماریهای عصبی از آن استفاده میکردند. سنبلالطیب هم بصورت سنتی و هم در صنایع دارویی جدید کاربرد دارد. در طب گذشته به عنوان آرام بخش، خواب آور و رفع تشنج کاربرد داشته است. سیری در طب درمانی قدیم استفاده از سنبل الطیب را از قرن شانزدهم تا به امروز در فرانسه، آلمان و هلند به عنوان خواب آور و ضداضطراب نشان میدهد، قسمت مورد استفاده این گیاه در مصارف دارویی ریشه و ریزوم خشک شده یا تازه آن میباشد که به صورت دم کرده مورد استفاده قرار میگیرد. به صورت موضعی هم از جوشانده غلیظ ریشه سنبلالطیب برای تسکین دردهای عصبی، عضلانی در محل استفاده میشده است.
بوی ناخوشایند دارد اما حمام آن (بهصورت کیسهای پر از گیاه درون آب) بهرغم بوی بد آن، برای بهبود استرس، هیجان، اضطراب و بیخوابی در اروپا استفاده میشود.
در بازار دارویی ایران دو فرآورده که از این گیاه تهیه شده است، با نامهای «سرامین» و « والرین» به صورت کپسول موجود است. والرین یک گیاه قلبی، معرق، مقوی مغز و معده است. ضد انگل و قاعدهآور و بالاتر از همه آرام کننده قوی دستگاه عصبی، دارویی مطمئن برای بحرانهای عصبی، دلهره، ضعف اعصاب، درمان میگرن و سردردهای شدید عصبی میباشد.
از آن بعنوان ضد تشنج، صرع، هیستری، آسم و ناراحتیهای روانی مثل سردردهای عصبی، تپش و ترسهای شبانه اطفال نام برده شده است.
مطالعات انجام شده بر روی انسان، اثرات آرامبخش سنبلالطیب را تایید میکند و فعالیت ملایم خواب آوری بر روی افراد طبیعی بیخواب و با خواب غیرطبیعی را نشان میدهد. زمان شروع خواب را کوتاه کرده، بینظمی خواب را اصلاح میبخشد. مواد موثره آن بهتازگی کشف شده و عبارتند از والپوتراتها، یک اسانس فرار و یک ترکیب ضد اسپاسم، تانن و آلکالوییدها، کپسول والرین به عنوان داروی مضعف سیستم اعصاب مرکزی عمل میکند ولی مکانیسم دقیق آن بهطور کامل شناخته نشده است.
مصرف بیش از حد طولانی این گیاه ممکن است عوارضی داشته باشد. از این رو بهتر است به مقدار کم و حداکثر از نظر مدت ۷ تا ۱۰ روز مصرف شود. ضمناً در زمان حاملگی و شیردهی نیز نباید مصرف شود.
منابع
۱. گیاهان دارویی، پروفسور هانس کوب، ترجمه محمدرضا توکلی صابری و محمدرضا صداقت، انتشارات روزبهان سال ۱۳۶۸
۲. گیاهان دارویی ، علی زرگری، انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۷۶
۳. پرورش، تکثیر گیاهان دارویی، دکتر هادی صمصام شریعت، انتشارات مانی، سال ۱۳۷۳
و سایتهای parsbiology.com، داروهای گیاهی رسمی ایران و بانک اطلاعات گیاهان دارویی.
ابن سینا در کتاب «قانون طب» مینویسد: سیاه دانه در مزاج، گرم است روغن سیاه دانه زگیلها و خالها را زدوده و در علاج لکههای سفید و پیسی مؤثر است. اگر سیاه دانه را با عسل و آب تناول نمایند، درمان سنگ کلیه و مثانه است. ابن سینا منافع سیاه دانه را بهطور فهرست وار چنین بیان میکند:
▪ ورمها و جوشها؛
▪ جوشها و زخمهای چرکین؛
▪ سردردهای میگرنی و سرگیجه؛
▪ برای چشمهائی که اشک فراوان دارند و چشمهای ضعیف؛
▪ برای دستگاه تنفس (تنگی نفس، بلندی نفس و بیماری شبیه آسم)؛
▪ برای دستگاههای گوش و حلق و بینی و دهان؛
● انواع تب؛
▪ پاکسازی بدن از سموم.
سیر یک گیاه علفی دوساله و چندساله است که از خرداد تا مرداد گل می دهد. اولین بار در آسیای مرکزی کشت شده است و قرن ها است که بعنوان ادویه, سبزی و گیاه دارویی در مناطق مدیترانه ای تا آسیای مرکزی استفاده می شود. در حال حاضر سیر در تمام نقاط دنیا کشت می شود.پیازهای تازه خاصیت دارویی دارند. آنها را با زرد شدن برگها در تیر یا مرداد ماه برداشت می کنند و اگر برداشت به تاخیر بیافتد پیازها به پیازچه هایی تقسیم می شوند. پیازها را در محل های خشک و عاری از یخبندان نگه می دارند. بوی تند مشخصی دارد. ترکیبات پیاز سیر شامل ۱/۰ درصد اسانس فرار بدبو با ترکیبات آلی گوگرددار, ویتامین های C , B , A و ترکیبات شبیه هورمونی می باشد. داروی آن بادشکن وکرم کش است, رشد باکتریها و قارچ ها را متوقف می کند, ترشح زرداب را افزایش داده و فشار خون را کاهش می دهد. البته مصرف خارجی آن باعث تحریک و سوزش پوست بدن شده و ممکن است باعث ایجاد التهاب و تاول شود.سیر عمدتاً دردرمان نفخ شکم, ورم روده و بعنوان خاصیت کرم کشی بصورت داخلی مصرف می شود. از آن برای درمان برونشیت و سرماخوردگی نیز استفاده می شود. سیر ادویه غذاهای گوشتی, سس و سوپ می باشد و بطور گسترده ای در کشورهای منطقه مدیترانه و در شرق استفاده می شود. این گیاه احتمالا از ایتالیا بوسیله مستعمره نشین های رومی وارد اروپا شده است.
شب رنگی افشان کم خوابی، نگرانی ناشی از فشار روحی و ناآرامی عصبی را درمان می کند. این گیاه همچنین گرفتگیهای معده و قاعدگی و برخی از انواع سردردها را درمان می کند. با وجود این، فایده و کاربرد اساسی آن کمک به خواب افراد است.
پزشکان، محققان و کارشناسان گیاهان دارویی مصرف شب رنگی افشان را برای درمان اختلالات خواب تجویز می کنند چون این گیاه هم بی خطر و هم ملایم است. برخلاف داروهای خواب آور که احتمالاًًًً قبلاً آنها را مصرف کرده اید، این گیاه وقتی که از خواب بیدار میشوید دیگر در شما حساس خستگی ببار نخواهد آورد و عوارض جانبی آن، اگر هم باشد، خیلی معدود است.
● معرفی گیاه
فرآورده های این گیاه از ریشه گیاهی بلند و حلقوی آن تهیه می شوند. این گیاه، جهت تزیین باغها کشت داده میشود اما نوع خودروی آن نیز در چمنزارهای مرطوب نیز می روید. سر چتر مانند این گیاه رو به بالا رشد می کند و می ایستد و دارای ساقه های توخالی است. برگهای سبز تند این گیاه سیخ می ایستند و زیر لایه آنها کرکهایی وجود دارند. گلهای ریز، سفید خوشبو و ارغوانی روشن یا صورتی آن در ماه ژوئن شکوفه باز می کنند. ریشه آن قهوه ای خاکستری روشن است و بوی جورابهای کثیف را می دهد.
● ترکیبات گیاه
تولید فرآورده های دارویی شب رنگی افشان با فشار دادن ریشه تازه یا ریشه پودری خشک شده به طریق انجماد (انجماد زیر ۴۰۰ درجه سانتی گراد) آغاز میشود. آب ریشه فشار داده شده این گیاه که به بازهای الکل یا گلیسیرین (ماعی شیرین و غیر الکلی) اضافه میشود، به
عصاره ها یا تنتورهای مایع تبدیل میشود و ریشه پودر شده آن به انواع کپسول و قرص تبدیل میشود. هر چند ما از وجود کلیه عناصر شیمیایی عامل واکنش و اثر این گیاه خبر نداریم، اما اسید والرنیک و بورنیل موجود در روغنهای ضروری آن نقش مهمی بازی می کنند.
● اشکال موجود
عصاره های مایع و تنتورهای شب رنگی افشان به صورت بازهای الکلی یا غیر الکلی (گلیسریت) عرضه میشوند. کپسولها یا قرصهای پودری شب رنگی افشان نیز در بازار وجود دارند و امکان تهیه چای آن نیز وجود دارد.
فرآورده های این گیاه معمولاً به فرمولهای حاوی سایر داروهای گیاهی آرامبخش مانند گل ساعتی (passiflora incarnia)، داژک (Humulus lupulus)، فرنجمشک (Melissa officinalis) و اخیراً کاوا (Piper melhysticum) اضافه می شوند. اگر به تازگی تحت گیاه درمانی قرار می گیرید، بهتر است این گیاه را بدون سایر گیاهان دارویی مصرف کنید. اگر پزشک معالج مصرف این گیاه را برایتان توصیه کرده باشد، با احتمال زیاد علت آن این است که احساس می کند شب رنگی افشان بهترین درمان بیماری خاص شماست.
● نحوه مصرف
وقتی گیاه شب رنگی افشان می خرید، درصدد یافتن آن نوع داروی گیاهی افشان باشید که به صورت استاندارد حاوی ۰/۸ درصد اسید والرین باشد. استاندارد کردن تنها راه تضمین هر میزانی از کنترل کیفی فرآورده گیاه دارویی است.
برای کاهش میزان عصبیت، نگرانی یا سردرد یا درد دوره قاعدگی می توانید یکی از حالات زیر را مد نظر قرار دهید. دوز مصرفی سه بار در روز سبب خواهد شد تا بهتر بخوابید.
۲ تا ۳ گرم ریشه خشک در چای، روزانه چندین بار.
۱/۴ تا ۱/۲ قاشق غذاخوری (۱ تا ۳ میلی لیتر) تنتور این گیاه روزانه چندین بار.
۱/۴ قاشق غذاخوری (۱ تا ۲ میلی لیتر) عصاره مایع (۱:۱)
۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی گرم عصاره والرین خشک یا مایع که به طور استاندارد حاوی ۰/۸ درصد اسید والرین و ۱ تا ۱/۵ درصد والتریت باشد.
به منظور تسریع در خوابیدن، یکی از دوزهای مصرفی را حداقل ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از وقت خواب دنبال کنید. اگر بیخوابی شما طولانی بوده است، ممکن است احساس هر نوع نتیجه مثبت مستلزم دو هفته زمان باشد. وقتی شاهد هر نوع تغییری شدید، مصرف این گیاه را به مدت دو تا چهار هفته بیشتر ادامه دهید. مجموعاً چهار تا شش هفته مدت زمان معمول لازم توصیه شده از سوی کارشناسان گیاه درمانی برای معالجه با استفاده از فرآورده های شب رنگی افشان است.
پس از شش هفته، یک وقفه دو هفته ای اعمال کنید تا ببینید چگونه بدون مصرف آن به خواب می روید. اگر باز هم همچنان با اختلال در خواب مواجه هستید، یک دوره درمان چهار تا شش هفته را دنبال کنید یا اینکه در خصوص هر نوع گیاه درمانی که مفید به نظر می رسد با پزشک معالج خود مشورت کنید.
● نکات احتیاطی
انجمن فرآورده های داروهای گیاهی آمریکا گیاه شب رنگی افشان را از نظر سلامتی و بی خطر بودن درجه یک ارزیابی کرده است که این ارزیابی مؤید این است که گیاه مزبور با دامنه وسیع میزان مصرفی اش ماده ای بی خطر است. اما حتی با این وجود، همواره عاقلانه خواهد بود اگر میزان مصرفی توصیه شده دقیقاً رعایت شود.
اگر باردار هستید، قبل از مصرف هر نوع دارو از جمله داروهای گیاهی با پزشک خود مشورت کنید. بعضی از مردم نسبت به مصرف این گیاه واکنش ابهام آمیزی از خود نشان می دهند. این بدان معناست که آنها به عوض احساس آرامش یا خواب، بناگاه احساس عصبیت و نگرانی در پی مصرف این گیاه می کنند. اگر شما هم با چنین وضعیتی مواجه شودی، مصرف آن را متوقف کنید و موضوع را به درمانگر خود اطلاع دهید. البته بروز چنین واکنی نادر است و خطرناک نیست.
● تداخل های احتمالی
شب رنگی افشان نوعی گیاه آرامبخش است و می تواند اثرات سایر داروهای ضد دلهره یا داروهای مسکن را افزایش دهد. این گیاه همچنین مکمل است با اثر داروهای ضد صرع تداخل پیدا کند به نحوی که روی افراد مبتلا به صرع اثر نامطلوب بگذارد. اطمینان حاصل کنید که این گیاه را با هیچکدام از این نوع مواد دارویی مصرف نمی کنید. اگر مطمئن نیستید که داروی مورد مصرف شما امکان تداخل با شب رنگی افشان یا هر نوع گیاه دارویی دیگر دارد یا نه، با درمانگر خود مشورت کنید. هر چند به نظر نمی رسد این گیاه سبب افزایش میزان الکل گردد، اما مصرف الکل همزمان با مصرف داروی تهیه شده از شب رنگی افشان مناسب نیست.
شمعدانیhorse-shoe
گیاه شمعدانی گونههای مختلفی دارد که عموماً بومی ناحیه کاپ در افریقای جنوبی هستند. گونههای دورگگیریشده (هیبرید) شمعدانی در آپارتمان نگهداری میشود که در طبیعت ارتفاع آنها به دو متر میرسد.
برگهای این گیاه تقریباً دایرهایشکل و کرکدار هستند. گلآذین به صورت چتری ساده است و روی یک دمگل تعدادی گل به وجود میآید. رنگ گل شمعدانی قرمز، سفید، صورتی یا بنفش است و کنار هم قراردادن چند گلدان با رنگ گلهای مختلف، زیبایی چشمگیری به همراه خواهد داشت.
تکثیر گل شمعدانی در بهار و تابستان در فضای آزاد و در پاییز در شاسی۱ بهراحتی امکانپذیر است. برای تکثیر گیاه، ساقهای را از بوته میچینند و در خاک میکارند. ساقههای بلند را به قطعات کوچک تقسیم میکنند. شمعدانی در مخلوط خاک جنگلی، تورب۲ و ماسه بهراحتی جوانه میزند و بوته جدیدی بهوجود میآورد.
انواع شمعدانی به آب نسبتاً زیاد نیاز دارد. نسبت به نور شدید خورشید بهخوبی مقاومت میکند و برای پشت پنجره و لبه بالکن بسیار مناسب است.
از میان گونههای مختلف شمعدانی به چند نمونه که معمولاً در منازل و بالکنها و باغچهها کاشته میشوند، اشاره میکنیم:
▪ شمعدانی حرامزاده؛(p. zonale) شاخههای کم و برگهای بزرگ با حاشیهِ کنگرهای دارد و برگها غالباً در مرکز دارای لکههای خرماییرنگ به شکل نعل اسب هستند.
▪ شمعدانی پیچ؛(p. peltatum) به علت داشتن ساقههایی با بافت نگهدارندهِ ضعیف دارای ساقههای آویزان است که به عنوان گلآویز از آنها استفاده میشود. برگهای این گونه دارای پنج لوب بدون کرک است که تشخیص آن را از گونههای دیگر آسان میکند. رنگ گلهای آن قرمز، صورتی یا صورتی مایل به بنفش است که به صورت چتر کاملاً متراکم از بهار تا پاییز روی شاخهها ظاهر میشوند.
▪ دهاناژدر یا اژدردهان
؛(p. grani/ florun) گلهای نسبتاً بزرگ به رنگ سفید مایل به صورتی با رگههای ارغوانی دارد. این نوع شمعدانی دارای گونههای زیادی است که عموماً گلدانی هستند و برای آپارتمان با نور کافی قابل استفادهاند.
▪ شمعدانی عطری (ژرانیوم)؛ انشاءالله در شمارههای آینده درباره آن مطلب کاملی ارائه خواهد شد.
شنبلیله سبزی اصلی قورمه سبزی ، غذای مطبوع ایرانی است . این گیاه در نواحی مختلف ایران ، مصر ف هند ف الجزیره ، ایتالیا و اسپانیا می روید . شنبلیله دارای مواد چرب ف مواد نشاسته ای ، مواد ازته ، مواد فسفره و مادهای بنام گونل لین می باشد .
▪ ترکیبات شیمیایی:
البته این گیاه دارای طعم و اسانس معطر می باشد . تحقیقات جدید نشان داده است که شنبلیله دارای اسید نیکوتینیک یا نیاسین که ویتامین B۳ نیز نامیده می شود ، می باشد . این ویتامین عامل جلوگیری کنند ه از بیماری پلاگرا می باشد و همچنین اثر گشاد کننده عروق را نیز درا است .
▪ خواص داروئی:
یکی از دانشمندان با تحقیقات زیادی که روی شنبیلیه انجام درد دریافت که شنبلیله در رفع سل استخوانی اطفال بسیار موثر است . شنبلیله در طی قرون گذشته در ایران برای بسیاری از بیماریها مصرف می شده است . برای این منظور حتی از دانه شنبلیله استفاده شده است و بیماریها سریعا بهبود پیدا می کند .
شنبلیله چون دارای مواد فسفره ، آهن ، ازته و یاستازهای مختلف می باشد تقویت کننده لوزالمعده نیز می باشد و بنابراین دستگاه هاضمه را بکار انداخته و لاغری های مفرط را از بین می برد .
شنبلیله بطور کلی شفادهنده بیماریهای روحی و جسمی است وحتی اثرات مفیدی در اشخاص مبتلا به مرض قند و سل ریوی و استخوانی درد . در قدیم شنبلیله برای مداوای بیماری قند بکار می رفته است دانه شنبلیله با این همه خواص مفید دارای بوی ناپسند است بنابراین برای استفاده از آن دانه در شده آنرا با مواد معطر باید مخلوط نمود که بوی بد آن را تا اندازه ای برطرف کنند .
▪ طرز استفاده:
برای تهیه پماد شنبلیله ۳ تا ۴ قاشق سوپخوری در دانه شنبلیله را با سرکه مخلوط کرده و برای رفع التهابهای سطحی پوست بدن مصرف کنید .برای تقویت عمومی بدن بهتر است که دانه شنبلیله و گیاه آن را قبل از غذا مصرف کرد .
شوید یک گیاه علفی یکساله است که در تیر و مرداد گل می دهد. احتمالا این گیاه بومی ایران و هندوستان می باشد ولی مصر و قفقاز هم ذکر شده اند. این گیاه در تمام نقاط دنیا کشت می شود و بصورت وحشی در زمینهای لم یزرع, کنارجاده ها, در مزارع و زمینهای آیش و در خاکهای شنی کناره رودخانه ها یافت می شود. در منطقه مدیترانه شوید بعنوان یک گیاه دارویی و چاشنی تحریک کننده از زمانهای بسیار قدیم شناخته شده است. این گیاه بوسیله مستعمره نشین های رومی به اروپای مرکزی وارد شده است.اندامهایی که خاصیت دارویی دارند و در صنایع غذایی استفاده می شوند شامل برگهای تازه یا گلها می باشد. شوید خشک بعنوان دارویی مصرف نمی شود. عطر آن تا حدودی شبیه کراویه است, طعم تندی دارد و ابتدا نسبتا شیرین و سپس مزه ای مانند ادویه جات پیدا می کند. تا ۵/۱ درصد اسانسهای فرار دربرگها و ساقه های گلدار وجود دارد و تا ۴ درصد میوه و یا بذور یافت می شود. روغن موجود در میوه عمدتا حاوی کارون, لیمونن و دیگر ترکیبات می باشد. این اسانس های فرار خصوصیات ضد عفونی کننده و ضدتشنجی دارند, بادشکن بوده و شیردهی را افزایش میدهد.امروزه از شیوید بندرت برای اهداف دارویی استفاده می شود. استفاده اصلی آن بعنوان چاشنی درسس و سالاد و ترشیجات می باشد. از بذر شوید برای ساخت کره علفی, سوپ و دیگر غذاها استفاده می شود. اسانسهای فرار حاصل از میوه ها و برگها موارد استفاده مشابهی دارند. شوید خصوصاَ در ایالات ارگون و اوهایو برای استخراج اسانسهای فرار آن کشت می شود.