اکلیل کوهی (رزماری)

● مقدمه
گیاه رزماری از قدیم الایام مورد توجه مردم بوده است. لیکن از آن به عنوان دارو استفاده نمی‌شده وعموماً در مراسم تشریفاتی و جشن‌ها ، بعنوان سمبل عشق و علاقمندی به کار می‌رفته است. رومیان قدیم برای اولین بار به کشت این گیاه اقدام نمودند و بتدریج در قرن اول میلادی به خواص درمانی این گیاه پی بردند و از آن پس این گیاه نیز بعنوان گیاه دارویی شناخته شد.
● خصوصیات گیاه شناسی 
اکلیل کوهی (Rosmarinus officinalis) ، گیاهی است خشبی، چند ساله، همیشه سبز و متعلق به تیره نعناع (Lamiaceae) ، منشأ این گیاه مناطق آهکی نواحی مدیترانه گزارش شده است. ارتفاع این گیاه بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش داشته و بین ۱ تا ۲ متر متغیر است. برگها سبز رنگ، متقابل، باریک ، بلند و نوک تیز است. سطح رویی برگ صاف و فاقد کرک است در حالی که پشت برگ سفید رنگ و پوشیده از کرک می باشد. گلها کوچک و آبی رنگ بوده و اواخر بهار از لابلای برگها خارج می شود. گلها به ندرت سفید رنگ است. گلهای این گیاه نوش فراوانی تولید کرده و شدیداً عسل آور است .
● مواد موثره:
برگها وگلهای این گیاه حاوی مواد موثره هستند . از اینرو پیکر رویشی اکلیل کوهی از بوی مطبوعی برخوردار است . مواد موثره این گیاه را اسانس، تانن و مواد تلخ تشکیل میدهد . مقدار اسانس دربرگهای خشک بین ۵/۰ تا ۵/۱ درصد می باشد. مهمترین ترکیبات اسانس را سینئول (cineole)، کامـفور (camphor)، بورنـیل استات (bornyl acetate) و اسید رزماریک تشکیل
می دهد. ترکیبات دیگر گیاه را موادی نظیر فلاونوئیدهای آپی ژنین، روتین، لوتئولین و کومارین های آمبلی فرون، هرنیارین تشکیل و اسیدهای گیاهی نظیر اسید کافئیک نیز در برگهای این گیاه وجود دارد . 
● اثر درمانی
ترکیبات موجود در عصاره اکلیل کوهی به سبب تحریک متابولیسم و تسریع گردش خون سبب گشادکنندگی عروق و مویرگها شده و بدین ترتیب باعث تقویت و شادابی پوست و مو می گردد. این عصاره از ریزش مو جلوگیری کرده و لذا در تولید فرآورده هـای بهداشتی و آرایشی بر روی مو و پوست معمولی و چرب کاربرد زیادی دارد. 
● سایرکاربردها 
از گیاه رزماری همچنین در درمان فشار خون، نفخ و بی اشتهایی استفاده می‌شود. مصرف موضعی آن نیز دردرمان دردهای عضلانی و بیماریهای رماتیسمی کاربرد دارد. اسانس این گیاه خاصیت ضد باکتریایی و ضد قارچی شدید داشته و بعنوان طعم دهنده در داروهای بد مزه بکار می‌رود. همچنین مواد مؤثره این گیاه خاصیت نگاهدارندگی شدید داشته و در صنایع غذایی و کنسرو سازی کاربرد فراوانی دارد.
● فرآورده‌ها
از مواد مؤثره این گیاه پمادها و کرمهایی جهت درمان دردهای رماتیسمی و عضلانی تهیه شده است. اگرچه عصاره‌های پروپلین گلایکولی این گیاه بعنوان مواد اولیه تولید فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوان دارد لیکن از عصاره‌های آبی و آبی الکلی و حتی عصاره‌های خشک این گیاه نیز درتهیه داروهای معالجه کننده ناراحتی های گوارشی استفاده می‌شود. مهمترین فرآورده های تولیـدی ازعصـاره های این گیاه شامل شامپوها ، نرم کننده های مو، لوسیونهای دست و صورت و ژل حمام می باشد.
● محصولات شرکت دارویی زردبند
▪ گیاه اکلیل کوهی با مقادیر استاندارد مواد مؤثره.
▪ اسانس اکلیل کوهی به شماره مجوز ۰۳۸- (زـ ب)-۸۲- م.
▪ عصاره گلایکولی اکلیل کوهی جهت استفاده در فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی به شماره مجوز ۰۰۳- (زـ ب)-۷۹- م.

دکتررضا امیدبیگی
مشاورعلمی شرکت دارویی زردبند [e-mail]
مهندس محمدرضاباستان
کارشناس تحقیقات کشاورزی شرکت دارویی زردبند [e-mail]
مراجع:
۱- زرگری, علی, ۱۳۷۶. گیاهان دارویی, انتشارات دانشگاه تهران, جلد چهارم , ۹۶۹ صفحه.
۲- Andrew¸C. ۱۹۹۶. The encyclopedia of medicinal plants. Dorling Kindersley.
۳- Bruneton¸J. ۱۹۹۵. Pharmacognosy¸ Phytochemistry¸ Medicinal Plants¸ Lavoisier pub. Paris.
۴- Dragoco catalogues¸ Extrapones. 
۵-The complete german conmmission E monographs,۱۹۹۸,۱۹۷.
۶- Happer¸ H. ۱۹۸۷. Herbal cosmetics¸ Thorsons pub. 
۷- Markers¸ A. ۱۹۹۷. Herbal extracts in cosmetics the worldwide dictionary for the cosmetic industry. 
۸- Martindale ۱۹۸۸. 
Chemical Abstracts
hair product 
۱۹۹۴-vol:۱۲۰
- hair lotion contg., for alopecia prevention and treatment, ۱۱۱:P۴۵۰۴۶w 
- hair growth lotions contg. mercuric salts and, ۱۱۱:P ۱۲۰۶۲۳n, P۱۲۰۶۲۵q
- hair prepns. contg. keratin driv. And, ۱۱۱:P ۱۵۹۹۹۱f 
- hair prepns. contg. microbicide and, for dandruff control, ۱۰۶:P۷۲۶۹۵k 
۱۹۹۳-vol:۱۱۸
- hair conditioner contg. chiein driv. and, No:۶ P ۴۵۴۴۶w 
۱۹۹۴-vol:۱۲۰
- hair conditioner contg. disodium cocoumphodracetate and, No:۸ P۸۶۰۸۵n 
- laccase from, as oxidants, hair dyes and permanent hair wave-seeting compns. contg., No:۲۲ P ۲۷۹۸۴۷w
۱۹۹۷-vol:۱۲۶
- hair treatment compns., No:۷ P ۹۴۶۰۲t 
- hair tonic and growth stimulant comns contg. kankosozol and rosemary exts. No:۶ P ۷۹۷۸۳j 
۱۹۹۹-vol:۱۳۱
- hair dye compn. contg. alaccase, No:۹ P ۱۲۰۵۸۹u, P ۱۲۰۵۹۰n 
- hair dye compn. contg. alaccase, No:۹ P ۱۲۰۵۹۶u 
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- hair cleaner compn. contg. behentrimonium chloride, aloe vera gel and glycerol, No:۲۴ P ۳۴۸۷۱۵d 
- two component hair dye contg. sulfites and glycols as penetration promotors, No:۱۹ P ۲۷۷۷۱۸r 
- hair compns. contg. zinc pyrithione and piroctone olamine for treatment of dandruff, No:۶ P ۸۱۸۳۲d 
anti wrinkle/anti aging 
۱۹۸۷-۱۹۹۱
- anti wrinkle cosmetics contg. titania sol and, ۱۱۱:P ۲۰۱۳۸۸s
۱۹۹۴-vol:۱۲۰ 
- anti aging cosmetics contg., No:۲۲ P ۲۷۹۸۶۳y 
۱۹۹۹-vol:۱۳۰ 
- anti wrinkle cosmetics contg. rosemarinic acid, No:۱ P ۷۲۷۷g 
- essence, collagen bundle conditioner; wrinkle-preventing cosmetics contg. collagen bundle conditioners and inflammatory inhibitors, No:۱۳ P ۱۷۲۷۹۸k
۱۹۹۹-vol:۱۳۱
- antiaging anti wrinkle cosmetics contg. glutathione and plant exts. as elastase inhibitor, No:۱۷ P ۲۳۳۴۱۴ b 
- skin prepns.contg. antioxidants to prevent photoaging, No:۴ P۴۹۲۱۶n 
۲۰۰۱-vol:۱۳۴
- antiaging cosmetic contg. camu-camu (myreiaria dubia) exts. and active O scavengers, No:۱ P ۹۱۶۹e
۲۰۰۱-vol:۱۳۵ 
- cosmetic or topical compns. for prevention or treatment of skin damage or aging caused by uv, No:۲ P ۲۴۴۰۵t 
cleansers 
۱۹۸۷-۱۹۹۱ 
- cosmetic cleansers contg. N-acetyl glutamate and, ۱۰۶:P ۱۶۲۳۸۸s 
- cosmetic cleansers contg. caseins and oil and, ۱۱۰:P ۱۴۱۲۸۰t 
۱۹۹۳-vol:۱۱۸ 
- cosmetic for cleansing and moisturizing contg., NO:۲۲ P ۲۱۹۴۸۰v 
۱۹۹۸-vol:۱۲۸ 
- oil-in-water cosmetic cleansing emulsions for improving skin conditions, No:۱۶ P ۱۹۶۴۷۴m 
- combination of surfactants, chelating agents and essential oils as disinfectants and cleaning agents, No:۱۱ P ۱۳۲۴۹۲h 
۱۹۹۹-vol:۱۳۱
- cleaning path for improving skin condition, No:۱۰ P ۱۳۴۴۲۵z
moisturizing 
۱۹۹۳-vol:۱۱۸ 
- cosmetic for cleansing and moisturizing contg., No:۲۲ P ۲۱۹۴۸۰v 
۱۹۹۶-vol:۱۲۵
- rheol. structural anal. and cosmetic efficacy of an honey based hydrating cream, No:۴ P ۴۱۴۰۸g 
lotions 
۱۹۹۸-vol:۱۲۸ 
- cosmetic lotions contg. acidic water and, No:۴ P ۳۹۴۱۰v 
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- after shave lotions contg. lower alcs., astringents, and polyalcs. and plant exts., No:۲۶ P ۳۷۶۵۵۸v 
Skin-lightening 
۱۹۹۵-vol:۱۲۳ 
- skin lightening cosmetics contg. melanin formation inhibitor extd. From plants, No:۱۶ P ۲۰۸۴۹۶q 
۱۹۹۶-vol:۱۲۵ 
- skin lightening cosmetics contg. amine drivs. and plant exts., No:۶ P ۶۷۱۸۵g
۱۹۹۷-vol:۱۲۷ 
- skin lightening cosmetics contg. plant exts. showing strong tyrosinase inhibiting activity, No:۲ P ۲۳۵۳۵h 
۱۹۹۸-vol:۱۲۹ 
- skin lightening cosmetics contg. alkoxysalicylate and plant exts., No:۲۴ P۳۲۰۹۶۳g 
- skin lightening cosmetics contg. tranexamate and plant exts., No:۲۴ P ۳۲۰۹۶۲f 
۱۹۹۹-vol:۱۳۱
- skin whitening compn. with hypopigmenting component and antioxidant, No:۲۳ P ۳۱۴۱۱۸k 
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- skin lightening cosmetics contg. garden balsam exts. or bisnaphthoquinone compd. contained therein, No:۴ P ۵۰۸۷۹r 
anti bacterial/anti acne 
۱۹۹۸-vol:۱۲۹
- lignan glycoside combinations with antisebum/antibacterial agents for prevention of acne and dandruff, No:۲۶ P ۳۴۷۲۹۵c , P ۳۴۷۲۹۶d 
۲۰۰۱-vol:۱۳۵
- ext. for bactericide combinations in detergents, No:۹ P ۱۲۴۱۵۶f 
- cosmetics contg bactericides and plant exts., No:۴ P ۵۰۹۱۱z 
cosmetic preservative 
۱۹۸۲-۱۹۸۶ 
- cosmetic preservative contg. condensate of oil and glyceride and, ۱۰۰:P۱۷۹۹۴۷x 
- exts. of, as preservatives for food, cosmetics, and pharmaceutical, ۹۶:P۴۰۷۲۸g 
۱۹۹۶-vol:۱۲۴ 
- inhibition of lipids peroxidn. In cosmetics by rosmarinus officinalis ext., No:۲ P ۱۵۲۳۳f
۲۰۰۱-vol:۱۳۴ 
- extn. of natural plant ingredients as preservatives, No:۱۵ P۲۰۶۸۵۱x 
dental products 
۱۹۸۲-۱۹۸۶
- mouth washes contg. dispensing base, in relation to, ۱۰۴:P ۱۰۶۱۱e 
- oral deodorants contg. menthol and, ۹۹:P ۱۸۱۲۸۸h