طب سنتی در ایران در دهه اخیر همراه با نام گیاهان شناخته شده در صورتیکه طب سنتی شامل ادویه طب سنتی است و تنها گیاهان نمیباشند ادویه طب سنتی شامل (معدنی، حیوانی، گیاهی)
گوشهای از این اقیانوس بیکران معدنیها میباشند که زاجها با متجاوز از ۲۵ نوع یکی از این مواهب هستند.
زاج نیز همچون برخی گیاهان از ادویه ضد عفونت میباشد چون دارای مواد قابضه میباشد. جسمی معدنی بلوری و در اثر تأثیر مواد معدنی به رنگهای متفاوت دیده میشود.
● نام علمی زاج سفید:
Steoptria - Alon - aloman - alen
● نامهای دیگر:
ـ فارسی: زاک، زاغ، زاج
ـ عربی: شب
ـ یونانی: خلل القیس
ـ هندی: پهتکری
ـ نامهای محلی:
زمه (مشهدی)، زی (ترکی)، زمج (افغانی)، شیب (ارمنی) (قلقطار، قلقدیس، نحاس)
▪ انواع: متجاوز ۲۵ نوع موجود میباشد.
به علت کثرت انواع مشهورترین آنها را بیان میشود. زاج سفید (شوغار)، احمر، اخضر، اصفر، اسود، سرخ و سیاه (رنگرزان و کفشگران)، زاجالاساکفه، مقطر، جامد، مطبوخ، بلوری، قبرسی، لاری، رومی، روش، شرقی، انگلیسی، شیری، پاریسی (قلقند، قلقنتسوری، شیرازی)
▪ انتشار: از انواع زاج چنین برمیآید که در اکثر نقاط جهان موجود میباشد اما در کشور ما از مشهورترین مکانها زاکان قزوین زاکان طارم و زاگون تهران میباشد و اگر در جاده هراز از منطقه آب اسک توقفی نموده باشید، آب جاری این منطقه آب زاج میباشد که رسوبات آن در رودی کوچک به وضوح نمایان و حوضچهای کوچک آب زاج نیز هنوز در این مکان جهت کسانی که دچار مشکل پوستی هستند قابل استفاده میباشد.
▪ اجزاء: زاج سفید خفیفالوزن (سبک وزن) بهترین آن مصری براق مانند زرنیخ بدخشی است که در دست زود ریز میشود و غالباً جسمی بلوری با مزه کس و ظاهری مانند نمک سنگ و نمک ترکی دارد.
▪ موارد متشکله: زاجها دارای مواد فلزی گوناگون میباشند سفید آن دارای حامض کبریتیک (اسیدسولفوریک)، اکسید اول آهن و آب سولفات پتاسیم، آلومین میباشد.
▪ زاج سبز: دارای سولفات آهن، زاج کبود یا کات کبود دارای سولفات مس.
طبیعت: انواع آن در سوم گرم و خشک مایل به لطافت و زاج سفید از همه نوع آن لطیفتر است.
▪ زاج سبز: گرم و خشک
▪ زاج زرد: در سوم گرم و خشک برعکس املاح که در سوختن غلیظ میشود، زاج سبز در سوختن لطیف میشود.
▪ افعال: قابض، جالی
▪ اندام سر: رفع عرقریزی پیشانی و صورت
▪ موی سر: به گفته شیخالرئیس خوردن یک درم (۳ گرم) (زاج احمر) موی سفید را میریزاند و بهجای آن موی سیاه میرویاند در افراد مرطوب قویالمزاج مؤثر است.
به علت تجفیف زیاد (زاج اصفر) برای مو مانند زاج احمر مصرف شود و بایستی آب زیاد مصرف شود.
▪ کرم معده: جهت اخراج حبالقرع (زاج اخضر)
▪ دهان: قیروطی آن جهت اکله دهان، پاشیدن پودر آن در دهان جهت رفع عفونت
زاج (اصفر) را نرم سائیده با سورنجان زیر زبان نگه دارند جهت صفدع، اکله دهان، قلاع دهان نافع است.
▪ حلق: غرغره جهت عضلات حلق
▪ بینی: نفوخ آن جهت رعاف
▪ گوش: تنقیه چرک گوش (رفع عفونت) ـ فتیله با عسل جهت قروح گوش (رفع عفونت)
▪ دندان: ورم بین دندان، درد دندان (زاجالاساکفه)
▪ چشم: با عسل جهت سطری پلک چشم
شستن با زاج و آب باران رفع غشاوه رقیق چشم و بیاض مینماید
▪ پوست: ازاله کوشت زائد، رفع بیاض پوست، ناخنه، جرب، جمره، سلعه، حکه خشک، قروح خبیثه (رفع عفونت)
ـ رفع بریدگی جلدی به وسیله مالیدن زاج و یا زرور آن.
ـ مالیدن زاج بر جوش غرور (کاهش جوش)
▪ مثانه: دفع قروح مثانه (عفونت)
ـ دفع قرحه احلیل (عفونت)
▪ کلیه: تفتیت حصاه (بایستی داروسازی شود.)
▪ ضربدیدگی: کماد زاج و ضماد زاج و نمک جهت دررفتگی عضلات و کوفتگی
▪ بواسیر: جهت بواسیر و نواصیر مقعد
▪ رحم: حمول آن بهبود عفونت و ترشحات
ته زن آن به واسطه قبضوت زاج جمعکننده رحم حمول زاج با آب گندنا جهت نزفالدم رحم (عفونت)
▪ عرقالنسا: حقنه زاج (الاساکنه) جهت عرقالنسا.
▪ داروسازی: در داروسازی بهصورت، غسول، غرغره، مضمضه، کحل، حمول، سفوف، سنون، گرد، لوسیون، پوسیون، حب، نفوخ، ذرور مصرف دارد.
▪ مضرت: از خوردن اقسام زاج سرفه دموی و سل و قروح اعضا باطنی امعا و سجع حاصل میشود. زیاده از ۳ گرم زاج (زرد) کشنده است.
▪ مصلح: آشامیدن شیر تازه دوشیده شده، کره تازه، شربت زوفا
▪ مانعالجمع (تداخل و عدم سازش): قلیائیات، کربوتاتها، املاح فلزی، با زاج مصرف نشود.
▪ پادزهر: بیکربنات دوسود (جوش شیرین)
▪ روش شناخت: زاج سفید، کاغذ تورنسل را قرمی میکند و روش شناخت زاج مقطر با مالیدن به فولادی رنگ فولاد مسی میشود.
▪ حیوانات: از دود دادن زاج موش و مگس گریزان هستند، مالیدن محلول ۵۰% زاج کبود به زخم پای دام باعث بهبود زخم میشود.
▪ دباغی: آش کردن پوست
▪ رنگرزی: جهت رنگرزی ابتدا پارچه را در زاج شسته سپس خشک کرده، رنگ میکنند و بهطور کلی جهت دندانه کردن رنگ بهکار میآید.
▪ مرکبسازی: در صنعت مرکبسازی بهکار میآید. اشعار زیادی در این رابطه وجود دارد از جمله قطعه مشهور
هم سنگ دوده زاج است هم وزن هر دو بازو
هم سنگ هر سه صمغ است آنگاه زور بازو
میرعلی هروی ـ کتاب مدادالخطوط، شعر منسوب به صدرالشعریعه، فرهنگ افواهی (فولکلور) و ادبیات
زن تازه زا تا هفت روز را زاج مینامند که ادویهای برای زن زائو وجود دارد که به آن زاجی (اهل مشهد) میگویند.
دلیری که ترسد زپیکان و شیر
زن زاج خوانش نخوانش دلیر
ابوالمؤید بلخی
● تجربیات
▪ اعتقادات: زاج در نزد ایرانیان جایگاه ویژهای داشته همواره با اسفند سوزانیده میشود هم جهت رفع حشرات و هم بهعنوان چشم زخم بهکار میرود.
ـ اگر طفلی شیرخواره گریه بیش از حد بنماید و مشکلی نداشته باشد با قرار دادن زاج سفید زیر سر طفل و انداختن آن صبح در آتش طفل آرام میگیرد.
ـ در چلو کبابیها جهت سفید کردن برنج در هنگام خیس کردن به آن زاج سفید اضافه میشود.
ـ جوشانده زاج سفید در ظروف آلومینیوم باعث سفیدی ظرف میشود.
ـ در گذشته در حوض خانهها و استخرها برای جلوگیری از لیز شدن و فاسد شدن سریع آب کات کبود یا زاج کبود یا سولفات مس به آب به مقدار ۵ درصد اضافه میشد.
ـ جهت سالم ماندن و سبز ماندن خیارشور به آن مقدار کمی کات کبود زده میشود.
ـ در سلمانیها زاج جهت رفع بریدگی پوست بهکار برده میشده چون اثر ترمیمی سریعی بر زخم دارد و با مالیدن آن به صورتهای خونآلود سریعاً خون بند میآمد. (رفع عفونت و قابض خون)
ـ جهت رفع بدبوئی عرق بدن مالیدن زاج یا محلول عرقریزی را کم میکند.
ـ جهت بستن مسامات پوست صورت و منافذ پوست میتوان از زاج بهصورت محلول و یا پودر زاج استفاده نمود (قابض)
زالزالک در اروپا، به ویژه در المان برای معالجه بیماران مبتلا به فعالیت نامنظم قلب....
زالزالک در اروپا، به ویژه در المان برای معالجه بیماران مبتلا به فعالیت نامنظم قلب مورد استفاده قرار می گیرد. زالزالک در دمان آنژین، سفتی رگها و برخی از انواع خفیف بی نظمی ضربان قلب نیز مؤثر است. اگر پزشک معالج شما مصرف زالزالک را برایتان توصیه کرده است، احتمالاً از بیماری قلبی خیلی جزئی رنج می برید و مطالعات به عمل آمده نشان می دهد که زالزالک می تواند در کنترل آن به شما کمک کند.
● معرفی گیاه
زالزالک یک گیاه تیغ دار معمول است که طول آن به پنج پا می رسد و در دامنه کوهها و اراضی جنگلی آفتابی در سرتاسر جهان می روید. گلهای این گیاه در ماه "می" شکوفه می دهد اما به رغم اینکه زالزالک جزو تیره گیاهان طبی مانند انواع رز است لیکن گلهای این گیاه معطر نیست. گلهای آن در بوته های کوچک رشد می کنند و به رنگ سفید، قرمز یا صورتی هستند.
دانه های کوچک این گیاه که به آنها زالزالک گفته میشود پس از شکوفایی گلها رشد می کنند. میوه این گیاه معمولاً پس از رسیدن رنگ قرمز به خود می گیرند اما رنگ سیاه آن نیز یافت میشود. برگهای زالزالک درخشان است و به اشکال و اندازه های گوناگون رشد می کنند.
● ترکیبات گیاه
تهیه دارو از زالزالک از برگها، دانه و گاهی اوقات از گلهای آن (فقط گلهای سفید خواص درمانی دارند) آغاز میشود. این قسمتها خشکانده میشوند و سپس به پودر تبدیل می شوند. پودر تهیه شده به صورت انواع کپسول در می آید یا توأم با آب به الکل یا گلیسرین (مایعی شیرین و غلی الکلی) اضافه میشود. در نتیجه نوع مایع آن را نیز می توان تهیه کرد. اگر الکل و آب با مواد گیاهان طبی مخلوط و مایع دارویی از آن تهیه شود، در آن صورت الکل و آب ترکیبی قابل هضمتر را تشکیل خواهند داد.
● اشکال موجود
زالزالک به صورت انواع کپسول، تنتور، عصاره های مایع استاندارد یا عصاره های جامد عرضه میشود. می توان از برگها، گلها و دانه های زالزالک خشک چای نیز درست کرد.
● نحوه مصرف
درصدد تهیه و مصرف فرآروده های استاندارد زالزالک باشید. در پی مصرف نوعی محصول زالزالک باشید که برچسب روی آن مؤید محتوای استاندارد حاوی ۴ تا ۱۰ میلی گرم فلاونویی یا ۳۰ تا ۱۶۰ میلی گرم پروسیانیدین الیگومریک و یا ۱/۸ درصد رامنوسید ویتکسین یا ۱۰ درصد پروسیانیدین باشد. اگر برای نارسایی یا آنژین قلبی ناگزیر به مصرف زالزالک هستید، لازم است مصرف آنرا حداقل قبل از احساس هر نوع نتیجه ای به مدت شش هفته و روزی سه بار ادامه دهید.
● نکات احتیاطی
انجمن فرآورده های گیاهان دارویی آمریکا زالزالک را از نظر بی خطر بودن درجه ۱ ارزیابی کرده است که این ارزیابی نشاندهنده این است که گیاه مزبور ضمن میزان بالای مصرفی خیلی بی خطر است. حتی با وجود این حالت، همواره عاقلانه خواهد بود اگر دستورالعمل دوز مصرفی آن رعایت شود. در صورت باردار بودن از مصرف زالزالک پرهیز شود.
توجه به هر نوع تغییری که در طول مصرف زالزالک احساس می کنید فوق العاده حائز اهمیت است. درد زیاد، حملات زیادتر آنژین، تحلیل و ضعف بیشتر در طول قدم زدن یا ورزش کردن جملگی دلایل خوبی دال بر ضرورت اجتناب از مصرف زالزالک است و لازم است بلافاصله با پزشک معالج خود مشورت کنید. اگر با هیچکدام از این علایم بیماری مواجه نیستید، در صورت حصول بهبود پس از شش هفته درمان با زالزالک با پزشک معالج خود صحبت کنید. روند پیشرفت شما حتی اگر احساس می کنید دارید بهتر می شوید باید تحت نظر پزشک باشد.
● تداخل های احتمالی
زالزالک اثرات درمانی دیژیتالیس دیگوکسین را تشدید می کند و از اینرو در صورت مصرف دیژیتالیس از مصرف توأم زالزالک بپرهیزید. زالزالک می تواند در کنار سایر تقویت کننده ها (نظیر منیزیم یا ویتامین B۶) یا گیاهان دارویی (مانند سیر یا قارچ خوراکی ریشی) در درمان سیستم قلبی- عروقی اثرات مثبتی بر جای گذارد.
● نام علمی : hyssopus officinalis
زوفا یکی از مهمترین گیاهان دارویی و ادویه ای به شمار می رود . از دم کرده پیکر رویشی این گیاه برای درمان بیماریهای مربوط به دستگاه تنفس مانند سرفه ، سیاه سرفه ، برونشیت و آسم استفاده میشود . مواد موثره این گیاه سبب افزایش فشارخون ، هضم غذا و همچینین کاهش تورم می شود . زوفا اگر چه تلخ مزه است ولی به عنوان طعم دهنده مواد غذایی و همچنین در تهیه سس مورد استفاده قرار میگرد.
● اسانس زوفا :
خاصیت ضد قارچی و باکتریایی دارد . این اسانس در صنایع کنسرو سازی ، نوشابه سازی و همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد .به علت نوش فراوانی که در گلهای این گیاه به وجود می آید در ردیف گیاهان مولد عسل قرار دارد . عسل حاصله از آن کیفیت بسیار مطلوبی دارد .
● مشخصات گیاه :
زوفا گیاهی خشبی وچند ساله است . منشا این گیاه آسیای صغیر گزارش داده شده و همچنین زوفا در سطح وسیعی در مرکز و جنوب اروپا ، عمدتا در روسیه ، بلغارستان، مجارستان ، ایتالیا ف اسپانیا، فرانسه و کشمیر و هند کشت میشود . واز دریای خزر تا دریای سیاه همچنین درمناطق شنی نواحی مدیترانه می روید.
ریشه زوفا مستقیم است وانشعابات فراوانی دارد ساقه چهارگوش ، مستقیم ارتفاع آن cm۷۰_۵۰ است . قسمت تحتانی (پای ساقه ) چوبی و قهوه ای رنگ و از انشعابهای فراوانی برخوردار است ولی قسمت فوقانی آن نرم و سبز رنگ می باشد . برگهای صاف ، فاقد دندانه، باریک، کشیده وکم وبیش نیزه ای شکل ورنگ آن سبز روشن است
● روش کاشت :
از آنجایی که بذرهای زوفا قوه رویشی مناسبی دارند کشت مستقیم در زمین اصلی نتایج مطلوبی داشته وپس از کاشت زمین را باید آبیاری کرد چنانچه این گیاه در شیبها کشت شود چهت ردیف ها باید برخلاف جهت شیب زمین باشد در گذشته در برخی ازکشورها تکثیر زوفا به روش های غیرمستقیم (کشت در خزانه ویا حتی به روش رویشی است ) انجام میگرفته است ولی در حال حاضر در اکثر کشور هایی که این گیاه کشت میشود برای تکثیر از روش مستقیم استفاده میشود
● تناوب کاشت :
زوفا ۷_۵ سال عمر میکند از این رو انتخاب زمین مناسب برای این گیاه ضرورت دارد علفهای هرز در رشد ونمو مقدارمواد موثره زوفا تاثیر منفی برجای میگذارد مبارزه با علفهای هرز در طول رویش گیاه ضروری است. زوفا را باگیاهانی مانند غلات، خردل وذرت به تناوب کشت کرد کاشت این گیاه در زمینهایی که به مقدار زیادی از علف کشهایی با ماده موثره تریازین استفاده شده است مناسب نیست تناوب کشت زوفا با گیاهانی که بذرآنها پس از رسیدن به اطراف ریزش میکند (مانند رازیانه ، گشنیز و... ) و همچنین تناوب با گیاهان ریشه ای ( مانند یونجه ، شبدر....) مناسب نیست زیرا این گیاهان در گسترش بیماریها موثرند
زوفا رامیتوان ۵_۴ سال متوالی در یک قطعه زمین کشت کرد پس از این مدت باید با گیاهان مناسب به تناوب کشت شود.
● برداشت :
اگر هدف از کاشت استفاده از پیکر رویشی آن برای ادویه باشد اوایل گل دهی باید برداشت شود اگر به منظور استخراج اسانس کشت شده باشد گیاهان را در مرحله گل دهی کامل یعنی اوایل تابستان باید برداشت کرد .برداشت اندامهای مورد نظرگیاه باید از اندام فوقانی ساقه های چوبی صورت گیرد اگر هنگام برداشت هوا خشک باشد و آفتاب شدید نتابد پیکر رویشی برداشت شده را میتوان برای مدتی روی زمین قرار داد و پس از کاهش رطوبت آنها را به خشک کن منتقل کرد دمای مناسب برای خشک کردن گیاه با استفاده از خشک کن های الکتریکی ۳۵_۳۰ درجه است .
● خواص دارویی :
نوشیدن زوفای جوشیده با عسل و گیاه سداب به کسانی کمک میکند که به سرفه های شدید، تنگی نفس ، افراد مبتلا به رماتیسم وکسانی که نفسشان با خس خس همراه است کمک میکند . این گیاه همراه با عسل کرمهای داخل شکم را میکشد و کوبیده شده آن با انجیر تازه به از خشکی در آمدن مزاج کمک میکند اثر آن قوی تر هم میشود اگر گل زنبق یا سوسن یا شاهی به آن اضافه شود این گیاه دارویی عالی برای ورم یا آماس لوزه در گلو است و این تحت شرایطی است که به عنوان غرغره ازآن استقاده شود مالیدن پماد آن به سر شپش را از بین می برد این گیاه برای کاهش بیماری خلط بسیار مناسب است و در تمام مشکلات ناشی از سرما یا بیماریهای قفسه سینه ویا ریه مناسب است و این تاثیر هنگامی است که مثل شربت استفاده شود
قدیمیترین گونهٔ درختی روی زمین است که قدمت آن به حدود ۲۰۰ میلیون سال میرسد. ”ژنیکو“ از چند هزار سال قبل تاکنون، بهعنوان درخت مقدس در معبدهای چین و ژاپن کاشته میشود.
▪ اهمیت داروئی: از بذرهای آن در طب سنتی چین، بهعنوان درمانکنندهٔ آسم و سرفه استفاده میشود. همچنین آن را تصفیهکنندۀ خون، کمککنندهٔ هاضمه و آنتیبیوتیک نیز میدانند. استفادهٔ داروئی برگهای ”ژنیکو“ بهطور عمده مربوط به بهبود گردش خون است؛ اما کاربرد بسیار مهم آن، در بهبود حافظهٔ کوتاهمدت و درمان آلزایمر، اسکیزوفرنی، پارکینسون، نقص حافظهٔ مرتبط با سن، ناتوانی مغزی، افسردگی و اضطراب میباشد.
فرآوردههای ”ژنیکو“ را میتوان به صورتهای مختلف قرص، کپسول، عصارهٔ مایع، چای و نوشیدنی و یا کرمهای پوست، شامپو و صابون تهیه کرد.
▪ مشخصات گیاه :
گیاهی است به صورت بوتهای گسترده از خانواده ارغوان (Caesalpiniaceae) که دارای برگهای سبز رنگ بیضوی شکل و نوک تیز یا نوک کند ، از دوگونه بوتهای سنا است. برگهای درشتتر با نوک کند تمام Alexan drian sennal، معروف و برگچههای خشک شده آن مورد استفاده است.
▪ موارد استفاده:
برگهای سنا به عنوان مسهل قوی مصرف سنتی دارد .
▪ آثار فارماکولوژیک:
ترکیبات موثر برگچه سنا از دسته ملینهای محرک است. گلیلوزیدهای آنتراکنیونی سنا پس از هضم ؛ هیدرولیز میشوند و آنتراکیتون آزاد و فعال ایجاد میکند.
▪ مقدار مصرف:
نیم تا دو گرم برگچههای خشک شده به صورت دم کرده یا نیم تا دو میلی لیتر عصاره مایع
▪ منع مصرف و عوارض جانبی:
در موارد حساسیت به دارو؛ تهوع؛ استفراغ یا دیگر علایم آپاندیسیت ، جراحی شکم ، انسداد روده ای ناشی از سفت شدن مدفوع و سایر موارد انسدادی و درد غیرمشخص شکم نباید مصرف شود و از مصرف غیراستاندارد حاوی آنتراکیتون باید طی دوران بارداری یا شیردهی پرهیز شود .
مصرف سنا ممکن است سبب ناراحتی شکمی خفیف مثل قولنج یا کرامپ شود .
سنبلالطبیب، علف گربه یا والرمان با نام علمی Valeriana officinalis L. گیاهی است پایا، از خانوادهٔ Valerianaceae ، با ریزومهای کوتاه که ساقههای خزنده زیرزمینی ایجاد میکند، ریشههایی به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر که از ریزوم آن خارج میشود. برگهای آن تکشانهای، ساقه با گلهایی به رنگ صورتی و گاهی سفید رنگ به آرایش چتر که در سال دوم یا سوم ظاهر میشوند و زمان گلدهی آنهم بین خرداد تا مرداد ماه است. در نواحی شمال ایران و قسمتهای مختلف سلسه جبال البرز، در کنار رودخانهها، نهرها، در مکانهای باتلاقی، در بیشهزارها و مراتع اروپا غیر از منتهیالیه جنوبی و شمالی مناطق غرب آسیا میروید.
در آلمان، هلند، بلژیک و کشورهای اروپای شرقی بویژه شوروی سابق کشت میگردد. مردم یونان باستان، خاصیت دارویی سنبلالطیب را میشناختند و برای درمان برخی بیماریهای عصبی از آن استفاده میکردند. سنبلالطیب هم بصورت سنتی و هم در صنایع دارویی جدید کاربرد دارد. در طب گذشته به عنوان آرام بخش، خواب آور و رفع تشنج کاربرد داشته است. سیری در طب درمانی قدیم استفاده از سنبل الطیب را از قرن شانزدهم تا به امروز در فرانسه، آلمان و هلند به عنوان خواب آور و ضداضطراب نشان میدهد، قسمت مورد استفاده این گیاه در مصارف دارویی ریشه و ریزوم خشک شده یا تازه آن میباشد که به صورت دم کرده مورد استفاده قرار میگیرد. به صورت موضعی هم از جوشانده غلیظ ریشه سنبلالطیب برای تسکین دردهای عصبی، عضلانی در محل استفاده میشده است.
بوی ناخوشایند دارد اما حمام آن (بهصورت کیسهای پر از گیاه درون آب) بهرغم بوی بد آن، برای بهبود استرس، هیجان، اضطراب و بیخوابی در اروپا استفاده میشود.
در بازار دارویی ایران دو فرآورده که از این گیاه تهیه شده است، با نامهای «سرامین» و « والرین» به صورت کپسول موجود است. والرین یک گیاه قلبی، معرق، مقوی مغز و معده است. ضد انگل و قاعدهآور و بالاتر از همه آرام کننده قوی دستگاه عصبی، دارویی مطمئن برای بحرانهای عصبی، دلهره، ضعف اعصاب، درمان میگرن و سردردهای شدید عصبی میباشد.
از آن بعنوان ضد تشنج، صرع، هیستری، آسم و ناراحتیهای روانی مثل سردردهای عصبی، تپش و ترسهای شبانه اطفال نام برده شده است.
مطالعات انجام شده بر روی انسان، اثرات آرامبخش سنبلالطیب را تایید میکند و فعالیت ملایم خواب آوری بر روی افراد طبیعی بیخواب و با خواب غیرطبیعی را نشان میدهد. زمان شروع خواب را کوتاه کرده، بینظمی خواب را اصلاح میبخشد. مواد موثره آن بهتازگی کشف شده و عبارتند از والپوتراتها، یک اسانس فرار و یک ترکیب ضد اسپاسم، تانن و آلکالوییدها، کپسول والرین به عنوان داروی مضعف سیستم اعصاب مرکزی عمل میکند ولی مکانیسم دقیق آن بهطور کامل شناخته نشده است.
مصرف بیش از حد طولانی این گیاه ممکن است عوارضی داشته باشد. از این رو بهتر است به مقدار کم و حداکثر از نظر مدت ۷ تا ۱۰ روز مصرف شود. ضمناً در زمان حاملگی و شیردهی نیز نباید مصرف شود.
منابع
۱. گیاهان دارویی، پروفسور هانس کوب، ترجمه محمدرضا توکلی صابری و محمدرضا صداقت، انتشارات روزبهان سال ۱۳۶۸
۲. گیاهان دارویی ، علی زرگری، انتشارات دانشگاه تهران، سال ۱۳۷۶
۳. پرورش، تکثیر گیاهان دارویی، دکتر هادی صمصام شریعت، انتشارات مانی، سال ۱۳۷۳
و سایتهای parsbiology.com، داروهای گیاهی رسمی ایران و بانک اطلاعات گیاهان دارویی.
ابن سینا در کتاب «قانون طب» مینویسد: سیاه دانه در مزاج، گرم است روغن سیاه دانه زگیلها و خالها را زدوده و در علاج لکههای سفید و پیسی مؤثر است. اگر سیاه دانه را با عسل و آب تناول نمایند، درمان سنگ کلیه و مثانه است. ابن سینا منافع سیاه دانه را بهطور فهرست وار چنین بیان میکند:
▪ ورمها و جوشها؛
▪ جوشها و زخمهای چرکین؛
▪ سردردهای میگرنی و سرگیجه؛
▪ برای چشمهائی که اشک فراوان دارند و چشمهای ضعیف؛
▪ برای دستگاه تنفس (تنگی نفس، بلندی نفس و بیماری شبیه آسم)؛
▪ برای دستگاههای گوش و حلق و بینی و دهان؛
● انواع تب؛
▪ پاکسازی بدن از سموم.
سیر یک گیاه علفی دوساله و چندساله است که از خرداد تا مرداد گل می دهد. اولین بار در آسیای مرکزی کشت شده است و قرن ها است که بعنوان ادویه, سبزی و گیاه دارویی در مناطق مدیترانه ای تا آسیای مرکزی استفاده می شود. در حال حاضر سیر در تمام نقاط دنیا کشت می شود.پیازهای تازه خاصیت دارویی دارند. آنها را با زرد شدن برگها در تیر یا مرداد ماه برداشت می کنند و اگر برداشت به تاخیر بیافتد پیازها به پیازچه هایی تقسیم می شوند. پیازها را در محل های خشک و عاری از یخبندان نگه می دارند. بوی تند مشخصی دارد. ترکیبات پیاز سیر شامل ۱/۰ درصد اسانس فرار بدبو با ترکیبات آلی گوگرددار, ویتامین های C , B , A و ترکیبات شبیه هورمونی می باشد. داروی آن بادشکن وکرم کش است, رشد باکتریها و قارچ ها را متوقف می کند, ترشح زرداب را افزایش داده و فشار خون را کاهش می دهد. البته مصرف خارجی آن باعث تحریک و سوزش پوست بدن شده و ممکن است باعث ایجاد التهاب و تاول شود.سیر عمدتاً دردرمان نفخ شکم, ورم روده و بعنوان خاصیت کرم کشی بصورت داخلی مصرف می شود. از آن برای درمان برونشیت و سرماخوردگی نیز استفاده می شود. سیر ادویه غذاهای گوشتی, سس و سوپ می باشد و بطور گسترده ای در کشورهای منطقه مدیترانه و در شرق استفاده می شود. این گیاه احتمالا از ایتالیا بوسیله مستعمره نشین های رومی وارد اروپا شده است.
شب رنگی افشان کم خوابی، نگرانی ناشی از فشار روحی و ناآرامی عصبی را درمان می کند. این گیاه همچنین گرفتگیهای معده و قاعدگی و برخی از انواع سردردها را درمان می کند. با وجود این، فایده و کاربرد اساسی آن کمک به خواب افراد است.
پزشکان، محققان و کارشناسان گیاهان دارویی مصرف شب رنگی افشان را برای درمان اختلالات خواب تجویز می کنند چون این گیاه هم بی خطر و هم ملایم است. برخلاف داروهای خواب آور که احتمالاًًًً قبلاً آنها را مصرف کرده اید، این گیاه وقتی که از خواب بیدار میشوید دیگر در شما حساس خستگی ببار نخواهد آورد و عوارض جانبی آن، اگر هم باشد، خیلی معدود است.
● معرفی گیاه
فرآورده های این گیاه از ریشه گیاهی بلند و حلقوی آن تهیه می شوند. این گیاه، جهت تزیین باغها کشت داده میشود اما نوع خودروی آن نیز در چمنزارهای مرطوب نیز می روید. سر چتر مانند این گیاه رو به بالا رشد می کند و می ایستد و دارای ساقه های توخالی است. برگهای سبز تند این گیاه سیخ می ایستند و زیر لایه آنها کرکهایی وجود دارند. گلهای ریز، سفید خوشبو و ارغوانی روشن یا صورتی آن در ماه ژوئن شکوفه باز می کنند. ریشه آن قهوه ای خاکستری روشن است و بوی جورابهای کثیف را می دهد.
● ترکیبات گیاه
تولید فرآورده های دارویی شب رنگی افشان با فشار دادن ریشه تازه یا ریشه پودری خشک شده به طریق انجماد (انجماد زیر ۴۰۰ درجه سانتی گراد) آغاز میشود. آب ریشه فشار داده شده این گیاه که به بازهای الکل یا گلیسیرین (ماعی شیرین و غیر الکلی) اضافه میشود، به
عصاره ها یا تنتورهای مایع تبدیل میشود و ریشه پودر شده آن به انواع کپسول و قرص تبدیل میشود. هر چند ما از وجود کلیه عناصر شیمیایی عامل واکنش و اثر این گیاه خبر نداریم، اما اسید والرنیک و بورنیل موجود در روغنهای ضروری آن نقش مهمی بازی می کنند.
● اشکال موجود
عصاره های مایع و تنتورهای شب رنگی افشان به صورت بازهای الکلی یا غیر الکلی (گلیسریت) عرضه میشوند. کپسولها یا قرصهای پودری شب رنگی افشان نیز در بازار وجود دارند و امکان تهیه چای آن نیز وجود دارد.
فرآورده های این گیاه معمولاً به فرمولهای حاوی سایر داروهای گیاهی آرامبخش مانند گل ساعتی (passiflora incarnia)، داژک (Humulus lupulus)، فرنجمشک (Melissa officinalis) و اخیراً کاوا (Piper melhysticum) اضافه می شوند. اگر به تازگی تحت گیاه درمانی قرار می گیرید، بهتر است این گیاه را بدون سایر گیاهان دارویی مصرف کنید. اگر پزشک معالج مصرف این گیاه را برایتان توصیه کرده باشد، با احتمال زیاد علت آن این است که احساس می کند شب رنگی افشان بهترین درمان بیماری خاص شماست.
● نحوه مصرف
وقتی گیاه شب رنگی افشان می خرید، درصدد یافتن آن نوع داروی گیاهی افشان باشید که به صورت استاندارد حاوی ۰/۸ درصد اسید والرین باشد. استاندارد کردن تنها راه تضمین هر میزانی از کنترل کیفی فرآورده گیاه دارویی است.
برای کاهش میزان عصبیت، نگرانی یا سردرد یا درد دوره قاعدگی می توانید یکی از حالات زیر را مد نظر قرار دهید. دوز مصرفی سه بار در روز سبب خواهد شد تا بهتر بخوابید.
۲ تا ۳ گرم ریشه خشک در چای، روزانه چندین بار.
۱/۴ تا ۱/۲ قاشق غذاخوری (۱ تا ۳ میلی لیتر) تنتور این گیاه روزانه چندین بار.
۱/۴ قاشق غذاخوری (۱ تا ۲ میلی لیتر) عصاره مایع (۱:۱)
۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی گرم عصاره والرین خشک یا مایع که به طور استاندارد حاوی ۰/۸ درصد اسید والرین و ۱ تا ۱/۵ درصد والتریت باشد.
به منظور تسریع در خوابیدن، یکی از دوزهای مصرفی را حداقل ۳۰ تا ۴۵ دقیقه قبل از وقت خواب دنبال کنید. اگر بیخوابی شما طولانی بوده است، ممکن است احساس هر نوع نتیجه مثبت مستلزم دو هفته زمان باشد. وقتی شاهد هر نوع تغییری شدید، مصرف این گیاه را به مدت دو تا چهار هفته بیشتر ادامه دهید. مجموعاً چهار تا شش هفته مدت زمان معمول لازم توصیه شده از سوی کارشناسان گیاه درمانی برای معالجه با استفاده از فرآورده های شب رنگی افشان است.
پس از شش هفته، یک وقفه دو هفته ای اعمال کنید تا ببینید چگونه بدون مصرف آن به خواب می روید. اگر باز هم همچنان با اختلال در خواب مواجه هستید، یک دوره درمان چهار تا شش هفته را دنبال کنید یا اینکه در خصوص هر نوع گیاه درمانی که مفید به نظر می رسد با پزشک معالج خود مشورت کنید.
● نکات احتیاطی
انجمن فرآورده های داروهای گیاهی آمریکا گیاه شب رنگی افشان را از نظر سلامتی و بی خطر بودن درجه یک ارزیابی کرده است که این ارزیابی مؤید این است که گیاه مزبور با دامنه وسیع میزان مصرفی اش ماده ای بی خطر است. اما حتی با این وجود، همواره عاقلانه خواهد بود اگر میزان مصرفی توصیه شده دقیقاً رعایت شود.
اگر باردار هستید، قبل از مصرف هر نوع دارو از جمله داروهای گیاهی با پزشک خود مشورت کنید. بعضی از مردم نسبت به مصرف این گیاه واکنش ابهام آمیزی از خود نشان می دهند. این بدان معناست که آنها به عوض احساس آرامش یا خواب، بناگاه احساس عصبیت و نگرانی در پی مصرف این گیاه می کنند. اگر شما هم با چنین وضعیتی مواجه شودی، مصرف آن را متوقف کنید و موضوع را به درمانگر خود اطلاع دهید. البته بروز چنین واکنی نادر است و خطرناک نیست.
● تداخل های احتمالی
شب رنگی افشان نوعی گیاه آرامبخش است و می تواند اثرات سایر داروهای ضد دلهره یا داروهای مسکن را افزایش دهد. این گیاه همچنین مکمل است با اثر داروهای ضد صرع تداخل پیدا کند به نحوی که روی افراد مبتلا به صرع اثر نامطلوب بگذارد. اطمینان حاصل کنید که این گیاه را با هیچکدام از این نوع مواد دارویی مصرف نمی کنید. اگر مطمئن نیستید که داروی مورد مصرف شما امکان تداخل با شب رنگی افشان یا هر نوع گیاه دارویی دیگر دارد یا نه، با درمانگر خود مشورت کنید. هر چند به نظر نمی رسد این گیاه سبب افزایش میزان الکل گردد، اما مصرف الکل همزمان با مصرف داروی تهیه شده از شب رنگی افشان مناسب نیست.